| 
  • If you are citizen of an European Union member nation, you may not use this service unless you are at least 16 years old.

  • You already know Dokkio is an AI-powered assistant to organize & manage your digital files & messages. Very soon, Dokkio will support Outlook as well as One Drive. Check it out today!

View
 

Tingali Ang Adlaw Mosilang Ugma

Page history last edited by Edgar S. Godin 10 years, 5 months ago

Sugilanon ni Marcel M. Navarra

 

SI Dikoy, bisan motuyhad karon ug unya pagbugaw sa pamaol nga migakos sa iyang hawak, dili moyahat sa unahan, dili mahalabog ang iyang panan-aw, lusot sa nagtingabngab nga tamboanan, ngadto sa gawas diin didto ang gabii nagsapot og lubos nga itom. Walay buhing kalag nga matental sa tanang katahom nga gitagoan ning gabhiona kay ang mata dili magpulos sa kangitngit ning dapit nga ginganlag Tuyom.

 

Taudtaod nang mituang ang ulan nga mibunok sukad pa sa sayong buntag. Apan wala motuang ang kabalaka nga, tungod sa ulan, mibunok sa dughan ni Dikoy. Walay laing nahimo si Dikoy sa labing hinungdanong buhat nga buot niya himoon nianang adlawa, gawas sa pagpanghukot sa iyang sabay nga nagkagidlay. Kinsay moingon nga wala mausik ang nanglabayng mga takna? Alang kang Dikoy, nausik ang labaw kaayo sa katunga.

 

Kay ang pagpanikop og mga labayan, ibis, pata, muong kun pasayan didto sa hunasan pinaagi sa iyang sabay sayo sa buntag nga walay bug-at nga alatimanon nga nagpaabot kaniya… Apan mahimo nga dili sila makasula. Makahimo sila pagtulon sa binuyok nga patabanan lamang og asin kun luy-a ug sila mabusog. Manug-ab pa sa kabusog.

 

Ang bugas— bugas sa mais, nga buyokan lamang paglung-ag maoy kalan-on nga kinahanglan dili mawala, kanila kay labaw nga mohatag og kabug-at sa ilang tiyan kaysa ubang mga kalan-on. Ugaling ang ilang sinaopan nga uma didto sa ubos, nga mao kanunay nagtubag kanila sa maong kinahanglanon, igo lamang nabungkag. Kagahapon pa lamang, igo gayod nga nangilumkilom, matikad ni Dikoy pagbungkag. Sayo unta kaganinang buntag, human makahanggop og usa ka pinggang linugaw, sugdan niya pag-ukay. Gani, mibundak ang ulan dungan sa iyang pagmata. Ang ulukayon nga bisibisan sa ulan dili masugakod pagdaro sa kabaw tungod sa kapilit.

 

Ang kalagot nga nahan-ay sa kabalaka mihatod kang Dikoy ngadto sa duol nga suok sa ilang gamayng hawanan diin sa may bungbong-buli gikaw-it sa binalikong alambre ang gisiong sabay. Mitapot siya didto hangtod ning halawom nga takna sa kagabhion. Ang lihokang siga sa lamparilya nga gitungtong sa bangkito maoy mitabang kaniya. Grss, grrrsss, magkanayon ang sikohan nga matag sulod-gula mahimo ang usa ka bag-ong mata. Pipila na lamang ka mata ug matibway na ang buhat ni Dikoy. Grrrsss, grrss…

 

Unya gihulbot niya ang agpangan. Atubang kaniya diha na ang sabay nga makasugakod sa dasmag sa mga danggit kun pagatpaton, ug matod niya sa hilom, makahigop usab intawon og panagsa si Garita ug Tolindoy sa sabaw sa tinula. Tungod sa kaanindot nga iyang nakita niadtong hunahunang milakdop, nalimot si Dikoy nga sa ilawom sa iyang dughan may diyotay pang habuhabo.

 

Daw gibati niya nga milagaak ang iyang hawak ug ang iyang mga paa ug tuhod naglisod pagtukod sa iyang lawas sa iyang pagtindog. Tibuok adlawng liningkod sa bangkito aron paghukot!

 

Gipunit niya ang lamparilya. Miagi sa kiliran sa nahinanok nga Tolindoy, iyang bugtong anak nga may pito na ka tuig sa kalibotan— usa ka buotang bata nga maoy tigtugway ug tigpanguhag kumpay alang sa iyang bugtong kabaw nga toro— ug mipaingon sa suok dapit sa gihigdaan ni Garita, iyang pinanggang asawa, ug gibutang ang lamparilya. Sa paghuyop niya, gilamoy ang siga sa ataong kangitngit.

 

Napuling ang iyang mga mata sa kalit nga kangitngit. Mikamang siya, nga nagpanghinol, paingon sa kiliran sa iyang asawa. Wala gayod kalikayi, bisan nagmatngon siya, nga nadat-ogan sa iyang tuhod ang nahasalibayng kamot sa iyang asawa. Si Garita nga napugwat, miingon: “Kinsa ka… aw, Dikoy, unsa god ka, nabuang ka nga dili ka na man lang magtan-aw?”

 

“Kinsa goy makakita sa kangitngit, Garit?”

 

“Siyaro na man.”

 

“Siyaro bitaw…”

 

Nahinol na ni Dikoy ang iyang unlan. Ug mihinay siya paghigda uban sa iyang asawa. Unya dinhay mga pulong nga buot mahigawas sa iyang baba apan gisakgaw sa panuway kay lain na man hinuon ang iyang gipamulong. “Kasakit baya sa akong hawak, Garit?”

 

“Giingnan ta bitaw ka ganina nga undangi na kana, wa ka gayod patuo.” Mitakilid si Garita paingon sa bungbong.

 

“Labon bitaw,” misunod si Dikoy pagtakilid paingon sa iyang asawa, “kanunay ikaw mangandoy sa sabaw sa labayan.”

 

“Mao na gyod.”

 

“Busa gihuman ko gyod.”

 

“Imo gyong gihuman?”

 

“Kon wa pa, di pa unta ako karon mohigda.”

 

“Baya siya.”

 

“Unsay baya?”

 

“Ho, ugma magluya, magduka.”

 

“Kon ugma matulog?”

 

“Kinta, matulog ikaw nga mag-ukay ugma?”

 

“Unsaon ko god pag-ukay?”

 

“Pinaagi sa pagsunod nga maggunit sa liboy sa daro nga birahon sa kabaw. Nabuang ka?”

 

“Kinsa goy imong gisultihan niana, Garit?”

 

“Duna pa bay laing Dikoy nga nagmata? Wa kitay samin nga dako nga nag-atubang kanato diin lain ang mitupad kanako paghigda. Kapin pa, mangitngit.”

 

“Gisalimuang ka, Rit?” Gipitik sa bana ang kilid sa iyang asawa.

 

“Ayaw gani paglihok.”

 

“Nakamatngon ka na?”

 

“Sa unsa?”

 

“Sa ulan nga mibunok tibuok adlaw.”

 

“Unya?”

 

“Dili maasi ang kapilit sa yuta.”

 

“Tuod no?”

 

Ang aginod sa mga takna ngadto sa kahiladman wala makaunsaay sa mga mata sa magtiayon. Nalimot sila nga kining mga taknaa kaugalingon na sa kahilom ug pahulay ug kadtong mopauraray sa sabakan niini nagtinguha nga sila mabuhi. Ang magtiayong Dikoy-Garita nangandoy nga makasugakod sa kakabos. Nga makalusot sila sa kaping-ot ngadto sa magaan nga pagginhawa. Ang moadto sa katumanan sa usa ka tinguha mosubay sa dalan nga walay anino sa kahinlo diin dili masayon ang paglakang ug sila nga misubay na ning dalana ania na sa tunga-tunga, ug sila mopadayon walay sapayan unsay nagpahipi sa unahan.

 

Ugaling ang ilang mga pagtukaw sa mga takna nga ingon niini dili hatag-as nga mga panlantaw nga sagad mahimo sa usa ka magpapatigayon. Ang ilang panabot sa kinabuhi sama sa tanang panabot sa mga tawo nga ingon kanila og matang. Ang makagagahom nga Bathala nagbuot nga maingon sila kanila kinsa hapit patyon ang lawas sa hugtanayng paningkamot aron mabuhi ang kaulit sa uban.

 

“Pastilan no, Koy, kon maluoy si Nyor Tino, unya ihatag kanato ang duha sa tulo ka bahin sa abot sa yuta?” Giputol ni Garita ang kahilom nga mitikyop.

 

Nagpaabot si Garita nga tubagon siya sa iyang bana apan maoy iyang nabati ang kahasol sa mga dahon sa lubi nga gihagwa sa hangin. Wala niya kapugngi ang pagsumpay: “Kon kita pa lamang unta ang tag-iya sa yuta nga ato karong giuma?”

 

Kahilom maoy naningod sa mga pulong ni Garita.

 

“Uy, Dikoy…”

 

Ang kumpas nga hayon sa hinagiyos sa ilong ni Dikoy nagpasabot kang Garita nga ang iyang bana dili na makatubag sanglit gibuntog na gayod sa katulogon. Ngadto sa ilawom sa iyang dughan mikulikot ang usa ka malumong pagbati samtang didto sa kuwadro nga mihaom sa iyang handurawan nakita niya si Dikoy nga nagkadusingot, namathay ang mga ugat sa liog ug mga bukton, nanglutaw ang dasok nga unod sa iyang paa— usa ka tinuod nga lalaki ug mapinanggaong bana. Sugod karon mosaad siya nga himoon niya ang tanang maayo kutob sa iyang maabot. Paninguhaon niya nga si Dikoy dili makakaplag og higayon sa pagsaway kaniya, bisan gani sa paghunahuna lamang og daotan kaniya.

 

Ug gihinay pagkuha ang habol nga nagapos sa iyang mga tiil ug gitabon niya hangtod sa dughan ni Dikoy.

 

Ingon sa kasagaran, unang nahigmata si Garita. Ang iyang pagbangon daw nahimo sa kalit nga kapugwat sanglit gidapwasan ang iyang panimuot sa saad nga iyang gihimo kagabii. Lagsik ang iyang mga lakang nga mipaingon sa kosina.

 

Gidagkotan ang lamparilya nga gibutang niya sa padpad sa abohan. Mikuha sa langkay ug giduslit sa siga sa lamparilya. Ang langkay nga gitilaan sa siga miuros ug misiga ug kini iyang gibutang taliwa sa sug-ang. Unya iyang gidasonan sa gagmayng mga binugha sa gaayng palwa sa lubi. Sa pagkadukot sa sugnod nahaling ang usa ka yagpis nga kalayo. Ang kahayag sa nagipong kalayo miliraw ngadto sa atop ug sa mga bungbong sa siniklat nga mga lipak sa kawayan ug nagtudlo sa mga anuos nga mingkatap didto.

 

Gipasalup-it sa sagbayan nga nag-ambo sa abohan ang nigo. Sulod sa nigo, didtoy usa ka paya sa binlod nga bugas. Sa ilawom sa abohan, gikuha ni Garita ang usa ka anglit nga nagkulob patong sa ubang kinulob nga mga kulon. Gihuwad ni Garita ang sulod sa paya ngadto sa anglit ug iyang gidala paingon sa pantaw diin didto ang tadyaw sa tubig.

 

Sukad sa nangapilayng sanga sa nagbuntaog nga atis, nakita ni Garita sa iyang paggula sa pantaw ang ilang pipila ka manok nga nanugpa.

 

Mipungko si Garita tupad sa tadyaw. Sa pagkuha niya sa kabo nga gikulob ibabaw sa takop sa tadyaw, gisagpo ang iyang mga mata sa usa ka malumong kahayag gikan sa Silangan nga milusot sa mga dahon sa lubi ug dakit.

 

Mibati siyag kalingaw sa iyang nakita. Sa hilom, nakaingon siya nga karon pa sa tibuok niyang kinabuhi nga nakasaksi og usa ka matahom nga banagbanag.

 

Tungod ba kay ang Adlaw nga wala mopakita kagahapon mosilang na gyod karon?

 

Nalangan si Garita sa paghugas sa gamayng kulon ug sa pagkilis sa binlod. Apan sa pagtindog niya aron mobalik sa abohan, may nabati siyang pangatahoran gikan sa hagdanan sa atubangan sa balay.

 

Gipahimutang niya pagdali ang anglit ibabaw sa sug-ang. Unya midali pagtadlas sa gamayng hawanan sa kosina, milusot sa usa ka pultahan ug sa usa niya ka pagliko didto na siya sa ibabawng tumoy sa hagdanan.

 

Didto sa yuta, sa tiilan sa hagdanan, nakita ni Garita ang usa ka tawo nga karon pa niya makita. Nagsul-ob og kamisadentrong kaki. Kaki upod ang kalsones nga gilulho hangtod sa tuhod. May sapatos apan malisod pag-ila kon panit ba kon gision ba hinuon gumikan sa lapok nga nagbulit.

 

“Unsay ato?” Malumo ang tingog ni Garita.

 

“Mao ba kini ang balay ni Federico Balat?”

 

Mao day nahimo ni Garita ang pagyango.

 

“Ikaw ba ang iyang asawa?”

 

“Kon dunay isugo…”

 

“Hain man diay karon siya?”

 

“Natulog pa.”

 

“Dili ba mahimong pukawon? Nagdali man intawon ko ug usa lamang ako ka sinugo.”

 

“Mahimo.” Dinhay kalum-it sa iyang tingog. “Dikoy, Dikoy, Dikoy.”

Sukad sa hawanan misanong si Dikoy. Sa iyang paghigula, gituhil-tuhil ni Dikoy ang ngilit sa iyang mga mata sa iyang tudlo. Dinha pa kaniya ang lama sa katulogon.

 

“Uy, Dikoy, niay nangita nimo,” ni Garita pa nga miantihay og diyotay.

 

“Maayong buntag, Iyo,” nangatahoran ang tawo didto sa silong.

Mitutok una si Dikoy sa tawo didto sa ubos. “Unsa na?”

 

“Kining,” misugod ang tawo, “gisugo ako ni Nyor Tino sa pagpahibalo kanimo nga kanang iyang yuta nga imong gisaopan, giarendo na niya kang Mr. Torres, kanang maestrong pensiyonado. Sabton nga dili na ikaw makahilabot sa maong yuta sanglit si Mr. Torres maoy mangunay pagtrabaho. Naibog man ugod kuno si Mr. Torres nianang yuta abi tabunok man ug maayo kunong tamnan og tubo. Na, dili na lang ko magdugay, ha?”

 

Wala magpaabot kon tubagon ba siya o dili, ang tawo milakaw. Naglakaw nga wala magpakabana sa kapilit sa nayutik nga dalan.

 

Nagtutokay si Dikoy ug si Garita. Nagtutokay nga walay usa kanila nga nakakita. Samtang didto sa dakong wanang sa langit walay mikatap bisan diyotayng lama sa panganod.

(KATAPOSAN)

 

Comments (0)

You don't have permission to comment on this page.