Paingon Sa Bag-ong Kalibotan


Paingon Sa Bag-ong Kalibotan

Sugilanon ni Marcel M. Navarra

 

GIDAWAT sa inahan ang pinggan ug human pun-a sa sabaw sa utan nga pulos kamunggay gibalik paghatag ngadto sa iyang kamanghoran.

 

“Imoha, Basilio?” misukna na usab ang inahan ngadto sa iyang kamagulangan.

 

“Husto na ring ako, Nay,” matod sa anak nga hingtungdan kinsa mipunit ug mipunit sa luto sa sukaran ug gibahog sa iyang pahatan.

 

“Ikaw, Torino?”

 

Ang bana wala manumbaling sa sangpit sa iyang asawa. Nagtimitimi siya nga nagkaon. Bisan kakha-tuka ang ilang pagpakabuhi, si Torino wala maanad sa dulot ning ila karong gipanihapon. Mayok nga sinaksakag kinagod nga lubi ug utang kamunggay nga, tungod kay wala dayon hialingahi paghaon, walay kalainan sa ilang igpapasaw kanhi sa baboy.

 

“Mikuha ka pa, Sidrag, lawlaw sa ka Mina, duna untay diyotayng ikapadamig sa atong tutunlan,” matod ni Torino.

 

“Unsa may ipalit… bangkil?”

 

“Miutang ka lang unta.”

 

“Utang! Mao ray imong kamaohan, utang. Kanyahay rang wa na tay purol tungod ning utang, utang, utang. Gubat karon, Torino.”

 

“Ngano mag gubat, di lang ta mokaon?”

 

“Mokaon man gani, pero magpunyo kita. Bisag duna pa kitay ikapalit dili man sayon ang pagpangitag unsay paliton. Nahibawo ka nga lisod na karong labangon ang karsada. Nahibawo ka nga ang Hapones parehas sa putyokang gipuhag, pataka na lag pangikos!”

 

“Ngano bang hilabtan man sab sa armi nga wa man ta silay dag-anan?”

 

“Patakag yawyaw dinha, Torino. Dunggan ka gani sa armi.”

 

“Aw, sulti man lang na. Daotan ba sab?”

 

“Nimo di daotan. Daotan unya sa armi?”

 

Nahilom makadiyot ang magtiayon. Mipunit si Torino sa kan-on. Si Sidra, pagkaalinggat niya nga wala nay sulod ang sukaran, mihukad.

 

“Lisod ning way ikapadamig sa atong tutunlan, uy,” matod ni Torino.

 

“Ikapadamig gihapon. Diin ba usab kamo karong hapon, Basilio, Crispin?”

 

“Dinhi ras ato,” maoy mitubag ang manghod.

 

“Nag-unsa man mo, nagmika? Mao ra hinuoy opisyo ninyo ang duwa. Nanginhas pa ta mo, nangasag, nanam’a…”

 

“Taob man, Nay,” matod ni Crispin.

 

“Ikaw, Basilio. Nanubid ka unta. Didto ka unta magpupaseyo sa lawod aron makasindol og tangigi.”

 

“Saba na dinha, Sidra,” mibadlong ang bana.

 

“Saba… Ako ray inyong pasagdan dinhi, no? Maayo! Ako dinhing tanang lihok, akong tanang kiputkipot. Unya ako pay mud-an kon unsay isuwa.”

 

“Saba na lagi,” matod ni Torino nga mitindog ug mipaingon sa banggira.

 

Samtang gikalos ni Torino ang kabo sa sulod sa banga, nabati niya ang kasikas nga nahimo sa bundak sa daghang lakang nga nagkaduol sa tugkaran. Mipaghot, misanusano pag-usig ang iro.

 

“Victoriano Balhog,” nabati sa tagbalay ang masingkahon, mainggit, dili sinati nga sangpit gikan sa tugkaran.

 

Mikalit pagkulba ang dughan ni Torino. Wala siya makatingog aron pagtubag. Ang tinabas nga kahayag sa sugang lana nga milusot sa banggira ngadto sa tugkaran wala makatabang sa mga mata ni Torino pagtino kinsa ug unsa kadtong mga tawhana didto sa tugkaran. Nakasabot hinuon siya nga dili kadto niya mga kaila ug mga silingan sanglit walay kaila ug silingan nga mosangpit niya ingon niadtong iyang nabati.

 

“Victoriano Balhog, nagpaabot kami kanimo,” ang unang tingog mamandoon, masingkahon, mainggit— maoy mibanos. “Ayaw kami pasabta nga ang tingog sa pistola walay hinungdan. Mahal ang among mga takna ug taudtaod na ang among pagpaabot.”

 

Sa pagkadungog ni Torino sa pulong ‘pistola’, ingon siya sa gitukmod gikan sa iyang gibarogan nga dili pa dugay daw usa siya ka tuod nga giugbok. Midali siya pagkanaog. Si Sidra misunod.

 

“Nia na ko, Nyor.”

 

“Ikaw bay gipiyalan ni Mr. Lagkaw pagbantay sa iyang kamalig dinhi sa Tuyom?” matod sa masingkahon, mamandoong tingog. Ang tag-iya niadtong tingoga nga hitandangan sa tinabas nga kahayag lahos sa banggira ug nakita ni Sidra (si Torino wala makamatngon gumikan sa naghingaping kakulba) maoy usa ka tawo nga nagpatubo sa halhag nga bungot sama sa bawkag sa baboy ug may buhok nga wala higuntingi mga tulo ka bulan.

 

“Dili, Nyor,” mitubag si Torino.

 

“Kinsa man diay?”

 

“Si Sidra.”

 

“Kinsang Sidra?”

 

“Akong asawa.”

 

“Ingna nga ikaw,” matod ni Sidra.

 

“Kubad ka?” matod sa tawo, dungan ang pagsikdo sa baba-sa-atay ni Torino sa kanyon sa pistola. “Buot ka nga paum-omon ko ikawg usa ka buok bala?”

 

Si Torino human sikdoha sa pistola mikuray pagsamot. Mibati siya nga didto sa ilawom sa iyang dughan nagsungay ang mga torong kabaw.

 

“Tug-an,” matod sa tawo, “hain ang yawe sa kamalig ni Lagkaw?”

 

“Wala kami magtener og yawe,” si Sidra maoy mitubag.

 

“Dili ikaw maoy akong gipangutana. Buot kang molugpad ang bagulbagol mo?”

 

“Wa… wa… kami tugyanig yawe, Nyor,” matod ni Torino.

 

“Nakahibawo ka hain karon si Lagkaw?”

 

“Wa, Nyor.”

 

“Way anak mag-anhian dinhi?”

 

“Wa… aw, nakaanhi dinhi niadtong bag-o pang mitakas ang mga Hapones.”

 

“Lalaki? Babaye?”

 

“Lalaki ug babaye, Nyor.”

 

“Hain kining mga bataa magpuyo karon?”

 

“Tua sa ilang balay sa lungsod, Nyor.”

 

“Nganong nakahibawo ka?”

 

“Maoy sulti sa akong uban, Nyor.”

 

“Upat pa lang karon ka adlaw,” misagbat si Sidra, “nahiadto ako sa ila sa lungsod.”

 

“Nag-unsa ka didto? Naghatod og regalo sa Hapones?”

 

“Wa, Nyor. Mihangyo kog mais kang Mr. Lagkaw.”

 

“Gitugotan ka ni Lagkaw?”

 

“Gitugotan og lima ka gantang.”

 

“Naa diay si Lagkaw sa ilang balay sa lungsod?”

 

“Wa, Nyor.”

 

“Birgat! Molugpad rong bagulbagol mo! Nganong miingon kang gitugotan ni Lagkaw og mais unya wa dinha si Lagkaw? Buang ka?”

 

“Di gyod si Lagkaw ang nagtugot kanako. Ang iyang anak nga si Rosa.”

 

“Taronga nang imong sulti ha? Makatilaw ka unya. Liwat ka gayod sa imong agalong is-is-bi sa Hapones.”

 

Mibanos ang hamubong kahilom— kahilom nga, alang kang Torino, ngilo, gil-as, langgis.

 

“Niay suwat,” matod sa tawo. “Order kini sa among komanding opiser sa pagpakuha sa yawe sa tanang kamalig sa imong Mr.

Lagkaw. Ihatag kini sa bisan kinsa niyang anak ug sultihi nga ikaw maoy gisugo sa pagpakuha. Balikon namo dinhi ang yawe. Nakasabot ka?”

 

“Oo, Nyor,” matod ni Sidra samtang nagdawat sa pinilong papel.

 

Tungang gabii. Sa ubang higayon ug dapit, labi na sa mga siyudad, kadtong taknaa niadtong gabhiona magsibaw sa kasaba, kaalingisig, kaalingugngog sanglit maoy takna nga utlanan sa karaan ug bag-ong tuig sa nangaging mga higayon mao lamay, kon mao man gayod, usa ka mahuyang, hanap uyamot nga hulad sa kasaulogan sa siyudad. Adunay tagidiyotayng kasaba apan dili kasaba gikan sa budyong, turutot, buto-buto sa rebentador. Awit sa mga mananaygon ug mga kutingkuting sa tulunggon mao ray mabati. Kini nahanaw sukad sa pagtakas sa mga Hapones.

 

Ning tungang gabii, ang Tuyom nahinanok na gawas kang Torino nga nagpunay og dawiraw. Apan ang iyang pagdawiraw ug ang halayo, hanap nga uwang sa iro wala makabuling sa kahilom ug kamingaw sa kagabhion. Nagyaka siya atubang sa bangkito nga gitungtongan sa antuwang hamabaw sa lana diin naglunang ang pabilong nuog kansang siga nagakaawop.

 

Dili aron pagpamati unsang mananapa nga motingog sa tungang gabii nga wala matulog si Torino. Dili mga pagtapat ug mga panaad unsay iyang himoon ug dili himoon alang sa bag-ong tuig ang didto sa hunahuna ni Torino. Ang kaisipan niya dili pa dugay nahimong natad diin gikusukuso sa bagyo ug unos ug gilanapan sa masulog nga lanas ug sa pagtuang ning tanan mao day nagpabilin sa naasoyng natad ang duha ka lindog sa lubi nga nagturayog— ang usa ka lindog gisul-oban sa lawas sa sundalong Pilipino; ug ang lain, sa lawas sa mabangis nga Hapones.

 

“Armi diri, Hapon didto,” matod niya.

 

Gibutang niya ang kuwako sa ibabaw sa bangkito. Taudtaod iyang gikuha ug gitangag. Iya kining gidungkaan ug sa pagdumol niya sa suga, ang sungsonganan mibuylas sa siga apan miyupyop siya daw tinuod giduktan ang sungsong. Miyupyop siya ug miyupyop. Unya gibutang na usab niya ang kuwako sa ibabaw sa bangkito.

 

“Armi diri, Hapon didto.” Mikalit siya pagdungoy. Wala siya maglihok sulod sa pipila ka gutlo.

 

Nahigmata si Sidra. Ang misugat sa iyang mga mata mao ang iyang bana nga nagyaka duol sa iyang tiilan, nagduko ug nagtapion sa tampihak.

 

“Wa pa diay ka matu’g, Torino?”

 

“Armi diri, Hapon didto.”

 

“Unsay giyawyaw mo?”

 

“Army diri, Hapon didto.”

 

“Ngano mag armi? Ngano mag Hapon?”

 

“Armi diri, Hapon didto, molugpad ang bagulbagol mo.”

 

“Torino, nabu— Uy, Basilio, Crispin. Uy, mga taslakan pangmata mo. Dali! Adtoa ninyo si Leoncio. Pakaykayan ta sa kabuhi ang inyong amahan. Dali, dali.” Nahasiril-siril si Sidra.

 

Sayo sa sunod nga buntag, dungan sa pagpanugpa sa manok, makita si Sidra nga nagdaphag, nagyapayapang nagdagan nga gigukod ni Torino.

 

“Tabang! Tabang!” nagkalidades ang tingog ni Sidra.

 

Ang tibuok Tuyom mihugop aron pagtabang kang Sidra aron pagdakop ug pagbilanggo sa iyang bana.

(KATAPOSAN)