Ni SATUR P. APOYON
Disyembre 16, 2009
SA buntag sa Nobiyembre 23, 2009 nahitabo ang bersiyong lokal sa My Lai Massacre niadtong Marso 16, 1968 sa Vietnam gumikan sa pagsakmit ug unya gilumpong sa paghunos sa usa lang ka pagpamilok ang kapin kalim-an (50) sa usa ka panon sa mga sibilyan nga gilangkoban og duha ka babayeng manlalaban, mga tulo ka dosenang peryodista ug brodkaster sa radyo ug telebisyon, ug yanong mga tribuhanong kababayen-an sa awaawng kalikopan sa national highway sa lungsod sa Ampatuan, Maguindanao.
Ang komboy sa unom ka sakyanan giunhan ni Genalyn K. Mangudadatu, kapikas ni Bise Mayor Esmael "Toto" Mangudadatu sa Buluan, Maguindanao. Kauban pod niya ang iyang duha ka bayawng babaye. Padulong sila sa Shariff Aguak, kabesera sa lalawigan, aron ipahigayon ang pagsumiter sa Certificate of Candidacy (COC) ni Bise Alkalde Mangudadatu pagka gobernador nga wala mahinayon sa unang adlaw (Biyernes, Nob. 20, 2009) sa 11 ka adlaw nga pagpangrehistro sa mokandidato sa eleksiyon sa Mayo 10, 2010 gumikan sa pagpanghulga sa kampo sa kaatbang niya sa kinatas-ang posisyon sa gobyernong panglalawigan nga iyang gitinguha.
Kuniskunison o tagod-tagoron kuno siya sa iyang ikaparang kon mosulod siya sa linawas sa Aguak aron himoon ang proseso sa nominasyon sa kandidatura alang sa unang poder sa Maguindanao nga ubos sa Autonomous Region in Muslim Mindano (ARMM). Halos iya na man ugod sa mga Mangudadatu ang dagkong posisyon sa kanait nga lalawigan sa Sultan Kudarat.
Banggaon ni Bise Alkalde Mangudadatu sa Buluan si Mayor Andal Ampatuan Jr. sa lungsod sa Datu Unsay nga natukod niadtong Hulyo, 2003 ubos sa kagahom sa ARMM nga karon gipangulohan sa iyang igsoon, Gov. Zaldy Ampatuan. Ang dyunyor nga Ampatuan maoy mopuli sa iyang amahan, Gob. Andal Ampatuan, Sr., labing gamhanang Maguindanawnong lider ug suod kang Pres. Gloria Macapagal-Arroyo.
Aron malikayan ang dili maayong panghitabo, nangitag paagi ang bise alkalde sa karaang lungsod sa wala pa mabahin-bahin ang higanteng probinsiya sa Cotabato sa tuig 1966 nga mibad-ay kaniadto gikan sa Parang tadlas sa Central Mindanao ngadto sa Dadiangas ug Glan sa tampi sa Sarangani Bay.
Nahunahunaan ni Bise Alkalde Mangudadatu nga halos mga babaye lang ang iyang pasumitehon sa iyang COC ug walay armas nga tsuper ug mga brodkaster sa radyo ug telebisyon ug taga print media sa Tacurong City, Sultan Kudarat; Koronadal City, South Cotabato; General Santos City ug Davao. Namalihog siyag peryodista nga taga Tacurong nga mokontak sa mga kabalhibo sa prensa nga buot mo-cover sa maong event nianang pagkabuntag sa Lunes, Nob. 23. Sa kultura sa mga Maguindanawnon o sa ka-Musliman nga katibuk-an ginatahod ang kababayen-an. Tingali dili layo ang mga peryodista kanila, maunsa mang kalihokan apil na ang sa natad sa panggubatan.
May nag-ingon nga 58 silang tanan sa convoy sa asawa sa bise mayor. Sa maong gidaghanon, 37 niini membro sa tri-media.
Apan tulo kanila mibak-awot sa dihang misugod na ang pag-aginod sa "pasunding" paingon sa buhatan sa Commission on Elections sa Aguak sa tampi sa nabantog nga higanteng Liguasan Marsh sa uyok sa Central Mindanao mga 200 ka kilometro gikan sa Dakbayan sa Davao sa Habagatan-Sidlakang Mindanao.
Mga alas 9 sa buntag nga miirog ang komboy nila ni Ginang G. Mangudadatu nga motadlas sa mga dapit sa Allah Valley nga linangkoban sa nangaraang kalungsoran sahi sa Tacurong ug Isulan ngadto na sa Ampatuan ug Shariff Aguak, kanhi Maganoy.
Kadtong tulo ka mediamen nga wala mahinayon miagi una sa ilang giestarang otel sa tighapon sa coverage sa Tacurong kay dinha silay kuhaonong galamiton ug motubag sa tawag sa kinaiyahan. Sa ilang pag-agi sa maong otel, nagpahibalo ang hotel boy nga may duha ka nag-apod og motorsiklo nga nangukit og mga ngalan sa giimbitar nga taga media sa bise mayor. Nakakuhag cue sa kapeligro gayod sa ilang coverage, wala na sila mopadayon bisan pa sa ulahing pasalig sa komandante sa 6th Infantry Division sa Armadong Kusog sa Cotabato City nga luwas ang dalan nga ilang sudlon paingon sa ilang destinasyon.
Apan unsa bay luwas, nga sa pag-abot sa nagpadayong komboy sa balangay sa Sanyag, Ampatuan banda alas 9:30 s.b. sa maong madulom nga adlaw sa kasaysayan sa maong dapit o sa tibuok kapupud-an, gibabagan man sila sa mga 100 ka tawo, kapin kun kulang, nga armadog tag-as nga mga hinagiban. Giapil pa gayog dagit ang walay labot nga mga magpapanaw paingon sa Cotabato City nga naaan nga kauban sa panaw nila ni Mrs. Mangudadatu. Gikan didto, ang mga bihag sa armadong hut-ong gidala paingon sa usa ka hilit ug bukiron nga balangay sa Salman mga napulo pa ka kilometro gikan sa highway. Didto gihimo ang pagpamusil, panglunggo ug pagpasipala sa mga babaye sa luog nga mga mamumuno nga gikatahapan nga kadaghanan kanila mga sibilyang armado nga gitawag og SCAA kun Special Cafgu Auxilliary ug Civilian Volunteers ubos sa Local Government Units. Gibugalbugalan pa gayod og paagpas nga pagluthang sa pipila ka kinatawo sa mga biktima. Mas brutal pa sa napulo ka Philippine Marines nga gipanglunggoan sa Abu Sayyaf ug ubang bandido-rebeldeng Moros sa pagutlan sa Tipotipo ug Albarkah, Basilan niadtong Hulyo 10, 2007.
Tingali lapas og pila ka gutling sa pagbabag sa mga armado sa komboy, nakatawag pa si G. Mangudadatu sa iyang bana pinaagi sa iyang selpon. Apan wala na mapadayon ang pagtaho sa asawa ni Bise Mayor Mangudadatu kay napugtod ang signal sa tangkilepono sa kapikas. Gikulbaan sa iyang imahinasyon sa kapalaran sa iyang kabanay ug kaubanan sa komboy, bisag kinsa na lay gipanawgan sa bise mayor, apil na ang radyo ug ubang ahensiya sa prensa. Mikanit-kanit ang tanang matang sa interbiyo. Didto mosilaob ang mainit apan makapasubo nga balita nga mihinas ngadto sa Manila ug unya sa tibuok kalibotan.
Sa unang mga takna human sa pagpangihaw sa makaluluoyng mga linalang sa kuko sa mga barbaro sa kabag-ohan, nabangalan sa mga "rescue and recovery team" sa kapolisan ug kasundalohan ang unang 20 ka patayng lawas nga natabas-tabas sa igo sa mga bala ug ubang garas, bun-og o samad.
Unya mitubo ug mitubo ang talaan sa nangabiktima sa dugoong trahedya. Ug sa pagsalop sa Adlaw sa ikatulong adlaw, Miyerkoles, Nob. 25, ang opisyal nga ihap sa nangaangin sa komboy mikabat nag 52, gumikan sa pagkahabwa sa ubang biktima sa magbawng lubnganan nga gipangkalot sa usa ka back hoe nga gipanag-iya sa kagamhanan sa lalawigan sa Maguindanao. Ug sa way labot sa komboy, nakit-an upod sa usa ka banghilig ang lima ka patayng lawas, usa kanila, ginang nga dad-on unta ngadto sa Dakbayan sa Cotabato aron magpa-CT scan sa iyang balatian. Gituohan sa awtoridad nga malagmit motaas pa ang talaan sa mga patay kon malukop na pagsuhid ang mga kabahin sa instant killing field sa maong maitom nga petsa.
Gipabahaan og luha ang maong hitabo sa mga banay nga nawad-an og mga minahal nga sakop. Gikondenar usab gilayon ang maong kopya sa pamatay sa My Lai sa unang tuig sa gera tali sa Komunistang Vietcong ug Amerika ug kaalyado sa pangulahiang bahin sa dekada 60. Dili lang lokal, rehiyonal o nasodnong alsa boses kondili tibuok kalibotan nga nahibalo sa masaker pinaagi sa modernong kahimanan sa prensa ug sa internet. Ang kinadak-ang mipagawas sa kaitok ug sinagolag kasubo mao si Ban Ki-moon, sekretaryo-heneral sa United Nations kun Tinipong Kanasoran.
Gilamok sa pagsaway ang Palasyo sa Malakanyang sa kahinay sa pag-imbestigar ug pagdapit sa kapolisan sa gipunting nga utok sa krimen ug pipila ka opisyales sa lalawigan. Dihay senador sa oposisyon nga mihagit sa pagpagawas og "shoot-to-kill order" human balik-balika sa argabyadong Mangudadatu ang posibleng utok sa salaod. May midason upod nga panahon nang bungkagon sa tinuoray ang mga "private army" sa daw dili matandog nga mga warlord sa Mindanao.
Ang mga lakang ni Pamuno Gloria Macapagal Arroyo, sahi sa deklarasyon sa "state of emergency" sa Maguindanao ug kanait nga probinsiya sa Sultan Kudarat ug Siyudad sa Cotabato "to get the perpetrators" sa madaling panahon wala makapahilom sa mga kritiko nga nanaglungot-lungot nga aduna nay madahik sa estasyonan sa kapolisan aron matino ang mga utok ug sumusunod sa pagpahigayon sa mass killing.
Ang gitahasan sa Pamuno nga mosulod sa "gingharian" sa mga Ampatuan, ilabi na kang
Gob. Andal Ampatuan, Sr., nga nagpuyo sa harianong mansiyon, mao si Presidential Adviser for Mindanao Affairs Jesus Dureza aron resolbahan ang isyu pinaagi sa malinawong paagi.
Ang kanhi peryodista ug kongresman sa Davao una mahimong membro sa gabinete ni kanhi Pamuno Fidel V. Ramos ug nahimong Press Secretary ni PGMA nag-ngadto-ngari sa Maguindanao ug silingang Koronadal City diin didto gidala ang unang nabangalang mga patayng lawas sa mga biktima ug Tacurong City diin gipanukad ang Crisis Management Committee sugod sa ikaduhang adlaw sa trahedya. Gawas sa Department of Interior and Local Government, Philippine National Police ug taga AFP, didto usab ang National Bureau of Investigation (NBI) nga inubanan sa ilang mga forensic team nga ming-eksamin sa hinungdan sa kamatayon sa mga biktima.
Si Ted Failon, ang anchoreman sa TV Patrol sa ABS-CBN, usa sa mga pugoso nga makakitag decisive action sa kapolisan o sa Pangulo sa pagguyod sa utok ug ubang suspek sa dili-makaon-og-iro nga salaod sa giingong Diyosnong Nasod sa Sidlakang Asya.
Nangutana ang Bisdak nga magsisibya gikan sa Bohol ug Leyte nganong kon ordinaryong Pilipinhon dali lang arestohon sa kapolisan bisan sa nipis lang nga katahap sa paglapas sa kodigo penal ug sa batakang balaod.
Mapailobon si G. Dureza sa pagpasabot sa kritikal nga sitwasyon nga gibunga sa panghitabo sugod sa Sitio Crossing sa Lungsod sa Ampatuan. Midason upod si Commission on Human Rights Chair Leila de Lima sa ika-48 oras kapin sa hitabo. Nakasimhot og "special treatment" ang fightingest CHR head sa nahilambigit sa krimen sanglit ang mga Ampatuan nakahatag og dakong tabang sa kadaogan ni Pres. Arroyo sa eleksiyon sa 2004. Bisan si Bise Pres. Noli de Castro nawad-an sa kaikog sa paghunghong kang PGMA sa kanggit sa kahumok sa "treatment" sa "director" ug dramatis personae sa "mass murder".
Apan wala na iyagyag sa Arroyo Administration ang detalye sa pag-angan-angan sa pagtunol sa mga warrant sa pagdapit o pag-aresto sa mga igsusumbong gumikan sa kadelikado sa kahimtang sa maong lugar nga gipuy-an sa mga tribu nga mahigugmaon sa pusil ug uban pang makamatay nga hinagiban sahi sa kampilan, granada ug bomba.
Gipasalig ni Kal. Ehekutibo Eduardo Ermita nga walay patunhayong tabunon nga molabaw sa balaod. "Nobody should be above the law," sa kalihim pa sa Iningles sa tunga-tunga sa krisis sa iyang mga Malacañang press briefing.
Sa Nob. 25, aron kaha makatabang sa pagpahulpa sa mga lawdati sa mga kritiko ug nanagbangotang kabanayan, miadto sila si kanhi Defense Sec. Gilbert Teodoro ug iyang ka-team mate sa Lakas-Kampi-CMD alang sa taliabot nga eleksiyon sa 2010 sa Maguindanao aron pahasub-an ang mga Mangudadatu, ilabi na gayod sa nakalit og kabiyudo nga bise mayor sa Buluan.
Sa maong pagbisita sa duruha sa Buluan, gianunsiyo ni Teodoro, nga mao nay titular head sa Lakas, nga ilang hisgotan gilayon ang kataktakan ni Gob. Ampatuan ug sa mga anak niini nga sakop sa partido sa administrasyon.
Nianang adlawa, gibungat pag-usab ni Bise Mayor Mangudadatu nga dili sila mohimo og lakang sa "rido" o pagpanimalos. Bisan pag naapil pa sa masaker ang duha nila ka igsoong babaye, ilang ibutang sa pedestal sa balaod ang kaso ug isalig kang Allah o ni Bathala ang tanang pagsilot sa mga kriminal. Dili upod siya moatras sa kandidatura. "Kon mamatay man ko, bahala na basta sa ngalan sa kawsa," niya pa.
Unya paglanay sa mga gutlo sa maong adlaw, gipapaduol na ang mga tropa sa AFP sa kapitolyo sa lalawigan sa lungsod sa Aguak. Morag war zone na ang poblasyon gumikan sa pagngulob sa kahimanang panggubat sa AFP sama sa tangke de gera. Gihatag upod sa mga Ampatuan ang ultimatum sa pag-assault kanila hangtod na lamang sa alas diyes sa buntag sa sunod adlaw kon dili moampo si Mayor Ampatuan Jr. sa awtoridad.
Ug, tuod man, nianang alas 11:20 s.b. sa Nob. 26, gitunol ni ARMM Gov. Zaldy Ampatuan gikan sa iyang mansiyon ang iyang kadugtong og tinai nga gikatahapang utok sa malangkobong pamatay ngadto kang G. Dureza sa capitol grounds sa Aguak. Mitiyabaw ug miwidwid ang asawa sa dinakpan kay buot mouban sa bana.
Wala madugay, giluwan si Mayor Ampatuan Jr. sa usa ka helicopter sa Philippine Airforce alang sa connecting flight niya sa General Santos paingon sa Camp Crame sa kaulohang Manila. Alas dose baynte ang pag-abot sa dinakpan sa General Santos diin didto si Kal. Agnes Devanadera sa Departamento sa Hustisya nga mohimo sa inquest tali sa dakong buruka sa kamatayon sa mga naalaot sa makapalimbawot sa balhibo nga salaod nga tinukmod tingali sa kawili sa gahom sa politika nga hayan maagaw sa kaatbang sa umaabot nga piniliay sa Mayo.
Samtang naglakaw nga nagbukot og tubaw, nangulipas sa Tinagalog si Ampatuan Jr. sa giluhit nga pangutana ni Jessica Soho sa GMA TV Network: "Wala akong kasal-anan! Wala akong kasal-anan!"
Miulbo ang hamubong tensiyon sa VIP lounge sa tugpahanan sa dihang nagkaatubangay ang suspetsadong mastermind ug ang mga Mangudadatu, ilabi na kang Bise Mayor Mangudadatu nga principal plaintiff.
Human sa inquest kun unang lakang sa pagpairog sa asunto batok sa alkalde sa Datu Unsay, misunod ang pagpahamtang og asuntong multiple murder case sa batan-ong Ampatuan ug uban pang kalambigit sa pamanhig, panagit ug pamatay. Sumala pa sa opisyal nga imbestigasyon, 24 sa 57 nga nalistang gipamatay sa Ampatuan Massacre giila nga mga sakop sa prensa nga pila kanila mga Gensan-based journalists sama sa akong higala nga si Bong Reblando, koresponsal sa Manila Bulletin.
Alas 4 na sa hapon nga milupad ang kinadak-ang suspek sa masaker paingon sa kaulohan diin adto siya ibalhog sa Crame Detention Cell. Sumala sa Department of Justice, duha ka tem sa mga prosecutor ang mag-atiman sa asunto sa Maguindanao Massacre. Ang unang grupo mag-atiman sa kabahin sa kaso sa kaulohan; ang ikaduhang hut-ong sa General Santos. Pasiunang plano pa lang kadto nga mahimong i-supercede pa sa sunod nga mga adlaw, depende sa pangayoon sa higayon.
Human sa pag-abot sa Villamor Airbase sa Pasay City nianang pagka alas 7 sa gabii, gidala si Ampatuan Jr. sa NBI inay sa Crame. Didto gipadayon ang paghimo sa mga proseso sa pagpalig-on sa kaso batok kaniya ug mga co-respondents ug accomplices.
Sa selda sa NBI gipanghimakak na upod sa alkalde sa Datu Unsay nga wala siyay kasal-anan ug kalabotan sa makahilab sa ginhawaan ug makabungog sa tanlag nga krimen. Gitudlo hinuon ang usa ka komander sa MILF nga maoy naghimo sa salaod. Legal strategy tingali aron pagwingig sa direksiyon sa pagtaral basig makalusot.
Apan sa footage sa Al Jaesera Television sa Kinatung-ang Asya nga nakakuhag exclusive interview sa usa ka ginganlag "Boy", iyang gibutyag nga si Ampatuan Jr. gayod ang nagplano ug nagmando sa pagpapatay sa mga biktima, ilabi na gayod ang sakop sa pamilyang Mangudadatu, ug apil na ang mga mediamen ug pagtabon usab niini sa inandam nga kabkab sa lubnganan aron walay mogataw nga ebidensiya. Gani, sa usa ka bahin sa mass graves nahabwa ang pila ka behikulo sahi sa UNTV van. Si alyas Boy usa sa pipila ka testigo nga mipatim-aw human makuha sa sikpaw sa balaod ang gitudlong utok sa dili tawhanong binuhatan.
Mihiyos na ang bagyo sa kapungot ug kahiubos sa panghitabo, apan nagpadayon gihapon ang mga pagbantay sa kaugmaran sa paghusay sa gipangtaral ang nagkalainlaing sektor, ilabi na gayod sa Union of People’s Lawyers in Mindanao nga nawad-an og duha ka sakop nga sila si Mlbn. Concepcion Brisuela ug Mlbn. Cynthia Oquendo nga legal counsels sa nagbangotang bise mayor sa Buluan.
Karon nga napasakaan nag sumbong ang utok ug upat ka polis ug ubang armadong mga hinanib tali sa mangilngig nga walay igsama nga pagpamatay sa mahuyang nga kababayen-an ug way hinagibang magsusulat ug brodkaster gawas sa ilang bolpen, notebook, tape recorder ug kamera, anhi masukod sa katawhang Pilipinhon ug sa tibuok kalibotan kon ang kasamtangang administrasyon walay gipalabi o sacred cows o untouchables, kaalyado ka man o dili sa personal ug sa politika.—