BALAOD UG KAMATUORAN

Ni Atty. Ver Quimco

Bisaya Septiyembre 16, 2009

(Una sa Duha ka Bahin)

Niadtong miaging semana gipirmahan ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo aron mahimong balaod ang Republic Act 9710 nga gitawag usab og Magna Carta of Women. Bisan tuod dugay kaayo ning nakalusot sa Kongreso, duna nay daghan kaayong balaod alang sa kababayen-an nga una nang napanday sa Kongreso. Kon atong mahinumdoman, ang Anti Sexual Harassment Act, ang Anti Rape Law, ang Solo Parents Act, ang Anti-VAWC Law, ug daghan pa kaayong nahaunang balaod nga karon gipatuman na alang sa kababayen-an dinhi sa atong nasod. Kining maong mga balaod gipanday ug gipatuman sa atong gobyerno agi ra usab og pagtuman sa mga batakang lagda sa atong Konstitusyon nga nag-ila sa papel sa kababayen-an diha sa pagpalambo sa nasod patas ngadto sa kalalakin-an. Sama nga kining maong mga balaod nagpatuman lang usab sa obligasyon sa atong kagamhanan sa mga pangkalibotan nga kasabotan o tratado nga gisudlan ug gipirmahan sa atong gobyerno nga nagtumong sa pag-obligar sa kanasoran sa paghimo og mga balaod aron kapanalipdan ang kababayen-an sa tanang matang sa pagpahimulos ug pagpihig, ingon man sa pag-ila ug paggarantiya sa ilang mga katungod.

Hinuon, samtang ang nahaunang mga balaod puno na kaayo sa proteksiyon sa atong kababayen-an, ang Magna Carta of Women sa unang higayon nagmantala sa tin-aw kaayong mga deklarasyon sa mga katungod sa kababayen-an sa atong nasod, ingon man sa kongkretong mga obligasyon aron kini tumanon ug tahoron. Kini nagdeklarar nga ang tanang mga katungod sa kababayen-an nga giila na sa atong Konstitusyon sa ubang nahaunang mga balaod ug mga kasabotang pangkalibotan nga gisudlan sa atong kagamhanan giila nga katungod sa kababayen-an diha sa maong balaod ug kinahanglan nga kini maiya sa kababayen-an sa walay pagpihig. Gikan sa sulod sa panimalay, sa trabahoan, dulaanan, edukasyon ug sa bisan asang dapit ug hut-ong sa katilingban diin nakiglambigit ang usa ka babaye— ang balaod naghatag kaniya ning maong mga katungod.

Lakip ning maong mga lagda ug katungod nga gimantala sa Magna Carta mao kining mosunod:

Ang pag-ila sa katungod sa kababayen-an diha sa atong Konstitusyon sa ubang mga balaod ug sa mga kasabotang pangkalibotan isip tawhanong katungod nga angay tahoron ug palamboon sa walay pagpihig; (Section 8)

Ang pagmando nga dugangan ang pag-recruit ug pagbansay sa kababayen-an diha sa mga buhatan sa kagamhanan sama sa kapolisan, legal ug social work services, sa mosunod nga lima ka tuig hangtod nga ang mga empleyadong kababayen-an sa maong mga buhatan sama na ang gidaghanon sa kalalakin-an;

Ang pagbuot nga sa mosunod nga lima ka tuig human moepekto ang balaod kinahanglang katunga sa gidaghanon sa supervisory positions sa kagamhanan, o kining gitawag og third level positions gunitan na sa mga babaye;

Ang pagmando nga kinahanglang 40 porsento sa gidaghanon sa mga membro sa development councils sa nagkalainlaing ahensiya sa kagamhanan langkoban sa mga babaye;

Ang paghatag og seguridad ug proteksiyon sa panahon sa kagubot ingon man ang panalipod sa tanang matang sa pangabuso ug pagpahimulos sa kababayen-an, sama nga nagdili usab kini sa gobyerno pagpugos sa mga babaye ilabi na ang mga babayeng lumad sa pagbiya sa ilang pinuy-anan aron papuy-on sa mga military center diha sa kahimtang sa pagpihig;

Ang maong balaod tin-aw usab nga nanalipod sa mga katungod nga politikanhon, katilingbanon ug ekonomikanhon sa kababayen-an sa mga napihig nga sektor;

Ang balaod nagmando usab sa tanang empleyado sa kagamhanan nga nahilambigit sa pagpanalipod sa kababayen-an nga bansayon aron makat-on unsa ang tawhanong mga katungod o human rights ingon man sa isyu sa gender sensitivity;

Nagtahas sa Commission on Human Rights aron mahimong gender ombudsman ug magmonitor sa pagtuman ning maong balaod;

Nagmando nga hatagan og patas nga kahigayonan ang kababayen-an diha sa edukasyon, paugnat sa kusog, sa pagpaundang sa diskriminasyon batok sa kababayen-an diha sa military ug kapolisan, ug pagdili diha sa mapahimuslanong paggamit sa kababayen-an sa media ug sa mga pelikula;

Nagdili sa mga tulunghaan sa paghikaw ug pagdumili sa pagdawat sa usa ka babayeng gustong motungha o magpa-enroll tungod lang kay siya naburos o nahimong inahan nga walay bana;

1.      Nagseguro sa patas nga kahigayonan sa kababayen-an diha sa panglawas, pagkaon, panimalay , desenteng trabaho, panginabuhi, kasegurohang katilingbanon, pag-amping sa kultura, ug mipadayag sa patas nga katungod diha sa kaminyoon, banay ug ingon man sa patas nga desisyon diha sa kon unsa kadaghan ang anak, ug unsa kadugay ang gintang kun spacing sa pagpanganak.

2.      Ang pagmando sa tanang mga barangay sa tibuok nasod nga magbaton og women’s desk.

3.      Unsay mamahimong kalambigitan ning labing ulahing balaod ngadto sa tinuod nga kahimtang sa mga Pilipina sa pagkakaron? Unsay mga hagit nga dala niini sa atong katilingban karon? Kini ang atong sulayan pagtuki sa sunod serye ning atong lindog.—