Saladbowl

Ni Amelia H. Catarata-Bojo

Agosto 19, 2009

BISAN unsa pa tingali akong isulti dinhi dili na ni makadugang, ni makatibhang, sa kahabog sa naabtan ni kanhi Presidente Coarazon Aquino sa iyang kinabuhi ug sa iyang kamatayon. Taas kaayo siyag naabot ug lawom kaayo iyang natandog dinha sa panan-aw ug pagbati sa tawo sa tibuok kalibotan. Bisan pa man, modugang ko sa akong gamayng ikatampo.

Daan kong Ninoyista ug Coryista apan natingala ko nganong wala ko kahilak, bisan gusto kaayo kong mohilak, sa ilang pagpanaw. Sa panahon sa kamatayon ni Ninoy, kaniadtong 21 sa Agosto 1983, morag mas dako akong kasuko nga gipatay lag ingon niadto ang usa ka tawo nga walay sala, gawas kon ingnong sala ang iyang mga pamahayag mahitungod sa kahimtang sa mga tawo sa Pilipinas. Nagtungha na kos elementarya kaniadto dihang misugod si Ninoy sa iyang mga politikanhong kalihokan apan senador na siya ug hayskol na ko dihang nakasabot kos dagan sa politika sa atong nasod. Ang mga hunahuna ni Ninoy ug nilang Jovito Salonga ug uban pang mga senador, ug mga politikanhong kalihokan maoy kanunay namong sumsoman sa akong amahan sa among talad-kan-anan kay niadtong panahona, sama kang Ninoy, membro usab sa Liberal Party ang akong amahan. Diha namugna, sa maong mga lantugi, ang daghang mga prinsipyo usab nga gisalohan namo sa akong amahan.

Tinuod nga lisod ang nahimong kinabuhi sa mga Pilipino sa panahon sa Martial Law nga gipahamtang ni kanhi Presidente Ferdinand Marcos sa nasod kaniadtong 21 sa Septiyembre 1972. Wala kaayo dayon ko kasabot unsa gyoy Martial Law. Hayskol ko niadto ug tingala ko nganong nakalit lag kausab ang dagan sa kinabuhi sa among katilingban. Sa wala pay Martial Law, halos matag gabii adunay kalingawan sa plasa apan pag-Martial Law, namingaw kini og kalit ug kalit sab naundang ang maong mga kalihokan. Sa wala pa say Martial Law, halos matag adlaw magsige og tapok-tapok ang mga tawo ug sa among balay sige ang paghisgot-hisgot sa mga lider sa katilingban kon unsay maayo ug dili maayong buhaton kon maghisgot og serbisyo publiko. Nindot to nga mga panahon apan sa dihang Martial Law na, maghinunghongay na ang tawo ug magsigeg panglingi sa likod. Diha man tingali nagsugod ang sinipsipay ug trinaydoray sa mga tawo, mga abilidad nga ingon sa naandan na karon. Wala ko kadungog ani nga mga pulonga kaniadtong gadako ko nga wala pay Martial Law. Maong sa akong hunahuna, tua ko barog kauban ni Ninoy dihang gidakop siya ug gisakit sa panahon sa Martial Law.

Grabe-grabe sab tuod ang giagwanta ni Ninoy Aquino tungod lang sa iyang mga prinsipyo ug pagtuo sa matarong apan ang mga tawo pong maingon tang "digyot" sa mga kilid-kilid sa nasod, ingon-ingon sab og pag-antos, uy. Sa among lungsod kaniadto, mokalit lag paka ang pusil sa gabii ug, sayo sa buntag, naa gyod nay maghilak nga asawa o mga anak nga mangita sa ilang bana o amahan. Daghang buntag nga mangmata mi sa tiyabaw sa mga bata nga wala pay kaon, gakurog sa katugnaw, ug lagat kaayog mata sa kakapoy kay diay nagbaklay sa tibuok gabii, gasunod sa ilang mga mahal sa kinabuhi, kasagaran amahan o igsoon, nga gisignit o gikuha sa armadong mga tawo. Daghan tawo makit-an na lang kaniadtong milutaw sa Pulangi o makitang magligdas sa dalan. Ngilngig tong mga panahona lagi. Halos mobuto akong ulo sa pinugong og hilak ug ingon sa mawatas-watas akong dughan sa kasakit kay dili baya gyod nato malikayan nga mobati sa maong mga kasakit. Kanang tiyabaw sa kasakit ug kurog sa kahadlok motusok sab nas nakadungog ug nakakita, ba. Maong alang nako, bayani si Ninoy kay kon misurender siya, nakaon gyod tanan sa kahilom ug kangitngit. Apan wala na ko kahilak dihang si Ninoy na mismo ang gipatay. Migahi na tingali ko, uy, tungod sa kasakit. Nakapangutana na lang ko, ngano kahang ang kahakog makapatay, sa?

Maong sa dihang nagtungha na kos University of the Philippines ug giagni kos usa ka higala nga mokuyog sa "yellow brigade", ang Friends of Cory Movement, wala koy balibad ug pupanagana. Sa snap election sa 1985, usa ko sa mga poll watcher ni Cory ug didto ko na-assign sa usa ka tulunghaan sa elementarya sa Quezon City. Sa ako pa gyong presinto mibotar si Tina Revilla-Valencia nga sikat kaayo nga host sa TV niadtong panahona ug, sa dihang nakamatngon siya nga mga "yellow brigade" mi, miduol namo ug gidasig mi. Giganahan sab mi. Iya pa kong gipikpik ug giingnan "Huwag talaga ninyong pabayaan yang mga balota, ha?" Kadto ko nakatilaw og saktong lihok sa mga dumadapig. Akoy miyaka sa ballot boxes ug migakos niini samtang gigawas namo gikan sa eskuylahan ug gihatod ngadto sa Quezon City Hall diin gihimo ang canvassing. Nabuntagan mi adto, ba, apan midaog si Cory sa among presinto.

Didto nako mailhi si Cory. Didto sab nako mapiho nga parehas og baroganan si Cory ug si Ninoy bisan tuod managlahi ilang pamaagi sa pagpakita sa ilang baroganan. Init si Ninoy ug hait apan kalma si Cory ug bugnaw bisan kon hait ang iyang mga gibuhian nga mga hunahuna. Kon reluctant leader si Cory, reluctant follower sab ko, apan dili ordinaryong tawo si Cory. Ang nakapalig-on sa akong pagsunod kang Cory hangtod sa EDSA ug sa uban pa niyang mga kalihokan human niadto kay ang nakit-an nakong gugma ni Cory alang kang Ninoy. Sa mga larawan ra tuod nako nakita apan tataw nga lawom ang pagbati nga gisalohan ni Cory ug ni Ninoy. Nakahilak ko dihang dihay higala nako nga duol sa ilang Cory nga nagsugilon nga giantos ni Cory nga kapkapan siya sa mga guwardiya sa bilanggoan ni Ninoy aron lang makita si Ninoy ug maseguro iyang kahimtang. Dili ko katuo kay elegante baya kaayo si Cory apan gihimo kuno na niya. Ngilngig nang kapkapan ka, uy. Insulto pa gyod. Apan giagwanta ni Cory tanan nga wala kunoy reklamo. Ambot tinuod ba nga diha pa gyod kunoy panahon nga gipahubo siya. Mikurog ko ug wala ko kasabot sa akong gibati. Maong makahilak ko magtan-aw sa mga hulagway nilang Cory ug Ninoy. Sa akong tan-aw, grabe kalawom ang ilang gugma sa usag usa apan wala kaayo ni nila masalohi og dugay-dugay. Sakitan ko magtan-aw, Bay, og usa ka gugma nga ingon ana katim-os ug ingon ana kalig-on nga wala kaayo madugay tungod sa mga sirkumstansiya sa ilang kinabuhi.

Sa akong tan-aw, ang kadaot nga nahimo ni Marcos mao ang pagguba sa panghunahuna sa mga Pilipino ug pagdaot sa ilang pagtuo sa maayo ug matarong. Kaniadto wala gyoy maminaw sa mga buang, bakakon, daog-daogan, kawatan ug wala gyoy molaban kanila sa lungsod. Karon, gamitay na ang tawo ba ug magtabangay ang mga daotan pagtuis sa matuod aron lang makabentaha ug, sa dihang maplastar na, magtrinaydoray na dayon. Bag-o ni nga pamatasan sa Pilipino, ba. Bisan si Cory nakurat ani nga pamatasan ug nasakit. Ang kanindot ni Cory kay dili nimo siya makit-ang nagmug-ot o ba kaha nasuko o nasakit. Elegante kaayo molihok ug manulti taliwala sa kasakit. Alang nako, ang kinakusgan niyang ehemplo mao kanang pag-agwanta sa kasakit ug pagpasakit nga mapahiyomon ug, bisan lisod, pagpadayon og barog nga wala gyod matarog.

Ambot og nakasabot ba si Cory sa epekto sa iyang pagbarog batok ni Marcos. Tingali nakasabot siya maong midawat siya sa maong tawag ug tahas apan kadaghanan sa mga tawo, paminaw nako, wala kasabot bisan daghan kaayo nagbangotan sa iyang kamatayon ug mikuyog sa iyang lubong. Dili sab hinuon nako mabasol ang kadaghanan kay gawas nga gusto nilang malimtan ang mga kasinatian sa Martial Law, lain nga mga kahigayonan ang naablihan human matibway ang Martial Law. Maayo si Cory kay wala man gyod siya matental sa gahom ug salapi nga gibundak sa iyang atubangan apan naa pa diay laing Cory? Ambot kon ako kahay gihatagan niana nga kahigayonan ug tahas sa Diyos kon dili ba kaha ko mawingig ug malibat sa kahigayonan ug, tungod niana, matuboan sab kog kahakog ug kapintas. Ngano kaha si Cory nga wala gyod matandog ana sa? Kombensido hinuon ko nga sakto ang iyang mga lakang ug baroganan sa kinabuhi.

Ang pangutana karon, mag-unsa ta nga wala na si Cory? Ngano sab nga karon gyod namatay si Cory nga naa ta sa taliwala na sab sa krisis? Unsay buot ipasabot niini sa kahigayonan? Gigamit ba sa Diyos si Cory sa kataposang higayon? Unsay buot ipasabot sa Diyos kon mao? Makahinuktok pod unta ta, uy.

Karong panahona ra ba mas grabe kainit ang inipitay nga gabation sa gagmayng mga tawo. Gangisi ta, morag tawo gihapon tan-awon, apan daghan na kaayo tag samad nga ingon og mga hiwa nga gipug-an og agredulse; pino nga mga kusi sa kawalay hustisya, lawom nga mga kiniitan sa panaog-daog ug kinawrasan sa pamentaha nga gibalewala nato kay wala man tay maadtoan aron kini maatiman. Ang uban aning mga samara gipuy-an nag mga ulod, ba, ug baho na kaayo, apan ingon sa wala gyod tay nakit-ang interesado motabang aron maayo ni. Si Cory naningkamot untang makabarog ta apan bisan unsaon baya niyag pabarog nato kon dili ta gustong mobarog dili baya gyod ta kabarog. Unsa kahay buhaton nato karong wala na si Cory, sa?

Duha kunoy puydeng mahitabo sa mailo: magpakalig-on o magpakahuyang, maningkamot makabarog o mosandig kang bisan kinsang magpasandig. Mao tingaling wala ko kahilak, sa? Mas gahiyak akong tiyan sa atong ugma kaysa akong kasakit karon. Hinuon, kon si Cory pa, mag-ampo kita. Sakto man sab kay sa Diyos ra man ta manubag.

Nah, maayong paglakaw na lang, Tita. Ipangomosta ko kang Ninoy ug sa akong Papa.—

Si Cory kauban akong mga ginikanan ug ubang mga tawo sa Valencia, Bukidnon. Ako nang Papa ang naa nagpuk-ong sa atubangan kauban si kanhi Konsehal Marcelo Ramirez. Akong Mama ang naa sa likod sa akong Papa tapad ni Cory nga naglingkod.

Si Cory, kauban ang "yellow ladies" sa Valencia, Bukidnon. Akong Mama gihapon nang iyang katupad og lingkod. Nagtindog sunod ni Mama si Mrs. Lita Garcia ug nagpungko sunod niya si anhing Mrs. Lila Alkuino. Sa wala ni Cory si Mrs. Gretchen Garcia, si Mrs. Ucang ug si Mr. Camilo Pepito, membro sa Bukidnon Sangguniang Panlalawigan. Sa likod ni Cory sila si Mrs. Aida Ramirez, Mrs. Baby Mabao ug Mrs. Nellie Valmorida.