Insulto, Insulto, Insulto


BALAOD UG KAMATOURAN (Kolum)

Ni Atty. Ver Quimco

 

INSULTO, INSULTO, INSULTO

 

(Una sa 2 ka gula)

 

GIKAMENOSAN ba ang mga Bisaya? Gitamay ba ang kulturang Bisaya? Kon gikamenosan ug gitamay man, angay bang mobarog ang mga Bisaya aron mangitag hustisya sa maong panaog-daog? Usa kini sa mga mainit nga butang nga gihisgotan sa unang tigom sa mga membro sa CALL FOR JUSTICE niadtong miaging semana. Gilangkoban sa mga abogado, mga lumilihok sa tawhanong katungod, ug uban pang sektor. Gihisgotan ang isyu kon angay bang pasakaan og sumbong dinhi sa Iligan ang Star Cinema, ingon man ang director, scriptwriter, ug mga artista sa pelikulang “Sakal, Sakali, Saklolo”, tungod sa gihimong pagtamay sa kulturang Bisaya.

 

Usa sa mga diyalogo sa maong pelikula naghulagway sa pagreklamo sa usa ka lola nga gipapelan ni Gloria Diaz ngadto sa yaya sa iyang apo nga nagtudlo niini og Binisaya. Kini gidasonan sa diyalogo ni Judy Ann Santos nga angay nga Tagalog ang itudlo para Pilipino.

 

Ang unang inilang personalidad nga nabalita nga mireklamo mao si Senador Aquilino Pimentel, Jr. kinsa miingon nga ang maong pelikula nag-insulto sa tanang mga Pilipino nga dili Tinagalog ang pinulongan. Mao kini ang gibati sa daghan pa kaayong mga Bisaya nga nakatan-aw sa maong pelikula. Siya miingon nga angay lang nga mangayo og pasaylo ang Star Cinema ngadto sa mga Bisaya.

 

Apan inay mosanong sa hangyo ni Pimentel, wala maggunok hangtod sa pagkakaron ang Star Cineme. Ug daw gidugangan pa ang maong insulto sa dihang namulong sa telebisyon ang direktor sa maong pelikula nga si Jose Javier Reyes nga mabiaybiayon pa hinuon nga nagpasalamat kang Senador Pimentel sa kuno pagtabang niya pag-promote sa pelikula ug nga kuno human motan-aw sa maong pelikula mas maayo pang mopahulay ug morelaks na lang siya. Dili mabasol ang uban sa pag-ingong “pagkahanggaw ug kawalay batasan” gyod sa mga nagpaluyo sa maong pelikula.

 

Kon atong mahinumdoman, pipila ka bulan kanhi, nasakit kitang mga Pilipino sa insulto nga atong gibati sa dihang usa ka dialogue sa TV series nga “Desperate Housewives” miyubit sa mga tulunghaan ug medical professionals nga Pilipino. Apan wala pa makasilaob ang maong isyu, dali kaayong nakahatag og public apology ang estasyonan sa telebisyon didto sa Amerika nga maoy nagpaluyo sa maong programa sa TV.

 

Apan niay usa ka grupo sa mga artista sa pelikulang Pilipino nga human mohimog insulto, ug nakahatag og kasakit sa minilyong Pilipinhon, inay mangayog dispensa, mihatag pa hinuon og dugang insulto. Ayy! Dili gyod mabasol ang panghunahuna nga ang hinungdan ngano nga lisod kaayong magkahiusa ang mga Pilipino, kini tungod kay daghan kanato nagbaton og sayop nga garbo ug daw ikalipay ang pagtamay sa iyang mga igsoong Pilipino.

 

Kon tan-awon nato ang kasinatian, dili bag-o kining mga panginsulto ngadto sa mga Bisaya gikan sa mga Tagalog. Gani, dili lang kini makita sa pinulongan ug kultura. Bisan sa politikanhon ug katilingbanong aspeto sa atong kinabuhi daghan ang nakabatyag niini. Ang pipila nga nakabatyag niini mingtawag man gani sa mga Tagalog sa Manila isip Imperial Manila tungod sa ilang pagtan-aw nga ubos kaayo ang mga taga Kabisay-an ug taga Mindanao.

 

Apan lahi kining maong hitabo kay kini milatay na gyod sa usa ka pelikula nga tampo alang sa usa ka tinahod nga festival sa mga lilas. Ang mas nakapasubo pa niini mao nga kini gihimo atol pa sa kasaulogan niining tuiga (2008) isip International Year of Languages. Kining maong tuig gideklarar sa United Nations pinaagi sa UNESCO nga Pangkalibotanong Tuig sa mga Pinulongan pinaagi sa Unesco Director General nga si Koichiro Matsuura aron mahatagan og igong pagtagad ang pagpalambo ug pagtahod sa mga pinulongan sa tibuok kalibotan, ilabi na ang mga pinulongan nga nahikalimtan ug halos mawala na sa pagdagan sa panahon sa modernisasyon.

 

Ug balik sa gihimong diskusyon sa board meeting sa CALL FOR JUSTICE, maanindot kaayo ang pagbinayloay og hunahuna sa mga membro didto. Gani ang usa ka kanhi pamuno sa LUDABI Inc. nga si Ginong Roy Trinidad kinsa usa usab ka aktibong membro ug auditor sa maong kapunongan mipaambit usab sa iyang kasinatian sa kanhiay pang susamang mga panghitabo nga nag-insulto sa mga Bisaya. Matod niya nga andam siyang mosuporta sa bisan unsang legal nga lakang sa pagpangita og kaangayan batok niining gihimong insulto kanatong mga Bisaya.

 

Una niadto nakiglambigit kanato si Mar Geocallo, premyado ug tinahod nga magsusulat ug kanhi presidente sa Bathalad-Mindanao, ug siya mismo mipadayag nga andam siyang motampo sa maong legal nga aksiyon. Matod niya nga makighinabi siya sa ubang mga opisyal karon sa Bathalad-Mindanao aron mahukman kon sila manguna ba niining maong kalihokan.

 

Sa laing bahin, ang akong kaubang mga magsisibya dinhi sa Iligan nga mga abogado usab, sila si Atty. Leo Zaragoza ug Atty. Arthur Abundiente ato na usab nga gikalambigit aron tun-an ang posibilidad sa pagpasaka og sumbong batok sa Star Cinema, ug sa mga artista nga nahilambigit sa maong pelikula. Class suit o kaso sa tanang mga Bisaya ug uban pang mga Pilipinong dili Tagalog ang angayng ipasaka. Mao kini ang pasiunang komentaryo sa lain nakong higalang abogado. Nagpanikad sa kainit ang kadaghanan dinhi nga gusto nang mopasaka og kaso.

 

Pero relaks lang. Usa kini ka dako kaayong hukom nga angay barogan sa usa ka kalmado nga desisyon. Nanginahanglan kinig igo nga pangandam dili lang sa pruyba, ebidensiya ug armada sa balaod. Gawas pa, nanginahanglan kinig igong kantidad aron ibayad sa filing fee sa hukmanan. Mosingil baya og bayad karon ang mga korte sa pagpasaka og kaso. Kon dako ang pangayoong danyos, mas dako usab ang balayronon. Maong bisan pahina ang tabang sa mga abogado nga sama kanakong mihukom nga mopaluyo sa legal nga aksiyon batok ning maong pelikula, nanginahanglan gyog igo-igong pangandam sa panalapi.

 

Ug nahuman ang among tigom sa CALL FOR JUSTICE nga wala pa gayod maresulbar ang isyu kun hukom sa pagpasaka og kaso. Kinahanglan pang konsultahon ang ubang sektor. Kinahanglan pang mangandam. Usa kini ka dakong bugno sa mga Bisaya batok sa mga madaog-daogon ug yagayagaon.

 

Sa sunod serye, atong tukion ang mga balaod nga naglimin sa katungod natong mga Bisaya sa pagpasaka ning maong sumbong batok sa mga nagpaluyo sa pelikulang “SSS”.—