Handag: Lima ka Degrees (5)


Nobela ni Raul Acas

Hunyo 10, 2009

 

(Anib 5)

 

BANAGBANAG pang nakabalik si Bador sa Lagnob gikang namista sa Likoon. Apan, sayo pa gyong nakakanaog si Julian. Busa, wa na kini hiabti sa pag-umangkon. Sa pikas bahin, alas nuybe na sa buntag nakamata ang agalon niyang manlalaban— aron sugaton ang Nobiyembre 16, 1989 nga usa ka daotang adlaw.

 

Igo lang nakakanaog sa silong si Attorney Verdad, aron unta susihon ang kahimtang sa gipatambalang hayop (human ikasulod sa plastik nga puntil ang binantal nga salapi ni Julian, dayong tago niini ilawom sa usa ka basanday), sa dihang gikamay siya sa iyang saop, kinsa nagtindog didto sa datag.

 

Apan sa iyang pagduol, maoy misugat kaniya si Sarah nga makaluluoyng tan-awon: nag-agumod, dinahik sa hinayng paglakaw, ang migawas na usab niining matris.

 

"Natangkas ang tahi sa iyang operasyon, Sir," minghoy ang taho sa saop. "Giid-id tingali kay mikatol na."

 

"Taliayo na man god. Poor girl! Di… balik uno, Dor." Mikuhag salapi ang manlalaban. "Palita daan ang mga idalit sa beterinaryo. Adtoon ko karon dayon si Tel. Tuod, diri si Tiyo Julian mo kagabii."

 

"Ha? Nan, hain na man?" nakuratang tubag sa saop.

 

"Ambot lagi. Mibiya mag sayo. Magsultihanay gani tag maayo karong gabii, Dor. Dili ko masabtan ang imong uyoan. Ipabawi ang yuta nga nahatag ko na kanimo!" Nanghupaw ang manlalaban. "Giuyonan ko na lang kay basig manigbas. Maoy gipasangil niyang dili mosugot nga hatagan ko ikawg tipik ning banika si Mana Cleofe mo. Katingad-an! Hain na ba tuod karon si Mana Cleofe mo? Buhi pa ba?"

 

"Patay na intawon, Sir! Daan na bitawng masakiton sa dihang gilabanan mo si Tiyo Julian."

 

"Sige. Tukion ta kana unya. Lakaw na," mando sa manlalaban nga mikisdom ang nawong, ug kinsa, mibiya padulong sa Magdua nga gubot ang hunahuna; wa na gani mahinumdom pagtubil unag gasolina sa iyang motorsiklo.

 

"Unsa ba kining lalanga?" wa kapugngi ni Roy ang pagpanglimbawot sa iyang balhibo samtang nagdagan ang iyang sakyanan. Ugaling, inigbalik nila ni Tel sa Lagnob puhon, kinahanglang moagi una sila sa botika sa iyang hinigugma, aron paliton ang mga tambal nga gikinahanglan. Gibati siyag kagil-as. Nagkinahanglan usab siya mismo, ug tambal—lawasnon!— nga ihupay sa nalanag niyang kaisipan. "Bahala na," hinay niyang hagawhaw.

 

Nataop ang binastos niyang laraw, kay miawop ang andar sa motorsiklo; nakabsan sa gasolina. Gilantaw niya ang Magdua. Tunga pa sa kilometro ang iyang baklayon. Inapas sa lihok ang pagguyod niya sa sakyanan. Alas 10 na sa bag-ong kaudtohon.

 

Mobaylo siyag gasolina kang Tel; nakabsan na ang estasyon. Samtang nagbaklay, nakapamalandong ang manlalaban. "Maorag sa di madugay, sisgon na usab ang Pilipinas sa hinungaw nga tay-og sa Rebolusyon sa Gahom sa Katawhan."

 

Nahanduraw niya si Julian. Namatbat kinig mga pulong ni Gaius Julius Caesar. Iya na kining pangutan-on kon nasayod ba sab kini nga si Caesar maalam nga politiko. Kay nahadiin-diin na lang kadtong tawhana sa pagpanakop og kanasoran alang sa Roma, apan, sagad, humot man hinuon sa mga nasod nga iyang gisakop! Apan, ang modernong politiko? Maggubat tibuok kalibotan pa! Lahi ra kang Ceasar; mopasaylog mga kaaway. Gani, gibuno pa kadto sa iyang mga gipasaylo! Busa kaha nga ang Bibliya mitala, ‘Ihatag kang Caesar ang iya kang Caesar, ug sa Diyos, ang iya sa Diyos’. Ug daghang moingon nga dili si Caesar mao ang sama sa Diyos, kondili ang Diyos mao ang sama kang Caesar! Mao kahang si Julian nagsundog-sundog sa gilitok ni Caesar?

 

Naputol ang pamalandong sa manlalaban dihang misulod na siya sa nataran sa ba’y sa mga Ruben. Apan, kalit siyang napaurong; may nagtinubagay sa sulod.

 

"Unsa? Magpatabang ka nako aron sugton ka sa akong pag-umangkon? Maikog ko, Brod Rolly."

 

"Bitaw. May tigpaniid baya ko, Brod Tel. Pasagdi lang god si Dayling. Ayaw mansoha ang iyang kasingkasing. Tawon sab nako, no, taga dinhi pa ra ba gayod. Magdua first, Brod. Ayaw nang langyaw nga taga Davao!"

 

"Hilom! Unsa man, Brod, mianhi ka ba aron magpatabang sa imong proyekto… o aron manudya?"

 

Wa nay dugang pang tinubagay nga nadungog ang manlalaban. Hinungdang misulod siya. Nangatahoran.

 

"Uy, Roy! Komosta! Unsa man, may suliran na sab si Sarah? Tuod, si Enhinyero Tremorlan ‘Rolly’ Patrino," gipaila-ila ni Ginong Ruben kang Roy ang iyang gikatinubagay. "Brod Rolly, si Attorney Jacinto ‘Roy’ Verdad."

"Komosta ka, Engineer," mainitong gipig-it ni Roy ang kamot ni Rolly.

 

"Roy, batid usab nga arkeyologo si Brod Rolly," apas ni Ginong Ruben. "Kon nagkinahanglan kag kasayoran bahin sa karaang kulturang Pilipinhon ning dapita, then, Rolly is your man. He knows the essentials."

 

Apan, maoy pinalabing tahas ni Roy ang nagmasakiton niyang hayop. Busa, sa way pupanagana kon unsa say tuyo sa enhinyero kang Ginong Ruben, iyang gipatipas ang estorya.

 

"Mahimo bag adtoon ta kadiyot si Sarah, Tel? Migawas na sab ang iyang matris. Natangkas ang imong tahi dihang miid-id ang mananap sa huwa sa basak. Pabayloa sab kog gamayng gasolina."

 

Dinhi moulbo sa hilom ang kayugot ni Rolly. "Ispidno ka, Atty. Roy Verdad! Gidemalas pa ko kang Dayling tungod nimo. Ug karon, ikaw pay tagdon pag-una ning uplok, inay ako ang nakaunag ari. Mobaylo pa gyod og gasolina!" (Tataw nga wa masayod si Rolly nga hinatag sa manlalaban kang Ginong Ruben ang maong gasolina). Gikuhaan sa iyang mga mata og pipila ka parametro ang manlalaban; mga limag tunga sa tiil ang kataas, tabunog diyotay ang pamanit, ug dagway manghod niyag unom ka tuig.

 

Apan, nakadugang lang sa kasilag ni Rolly ang nakuha niyang estadistika. Dili sab diay kini iwit! Mestiso, may gitas-on kining hapit sila magkaparehas: lima ka tiil, upat ka pulgada; propesyonal usab, ug dakog kabasakan!

 

"Magdaog ta sa pailob, Brod. Nagtuyok pa ang bola," hilom nga bahad sa enhinyero-arkeyologo. Hingpit niyang nasabtan unsa ang anggulo sa Pailob: 180 degrees; samang kapuslan sa maayo ug daotan!

 

"Buyno, Brod Rolly," pahibalo ni Ginong Ruben nga nakaawop sa gihunahunang estratehiya sa mestisong ulitawo. "Ugma ta na lang adtoa ang proyekto nato sa Likoon. Unahon ko una ang pagtambal sa mananap. Sahi ra gog tawo gihapon; may balatian. Okey?"

 

"Okey lang, Brod Tel. Mahimo bag unhan ta kamo?" Maoy dinha sa utok ni Ginong Patrino ang hikayong estratehiya— human niya tulutimbanga ang katakos ning gikabagat niyang gikatahapang hinigugma ni Dayling— basta dili lang usab kini masayod nga iya (ni Rolly) diay nga mga tigkaplag og archeological sites kadtong duha ka tawo nga gitigbas ni Julian.

 

"Sige, Brod Rolly. Pag-ayo-ayo."

 

Maoy pag-abot ni Lilia.

 

"Hoy, Roy," taho ni Ginang Ruben, "maoy sulti kanako ni Dayling nga si Ingko Julian nakigkita kang Manoy Fernan kaganinang sayo sa buntag. Maora kunog mihangyo si Ingko Julian kang Manoy nga tugotan siyang makapalit kang Manoy og usa ka ektaryang basak, kay duna kuno siyay hatagan niini."

 

"Ha?"

 

Sa hilabihang kahikurat, nahatutok kang Roy ang magtiayon.

 

"Nan, nakapalit ba?" misugmat pagyagaw ang kaisipan sa manlalaban. "Abi ninyo, Tel, didto si Julian sa ba’y kagabii; didto sab matulog. Apan, sayo lang mikanaog."

 

"Didto na na husaya, Roy," tambag ni Ginong Ruben. "Maniudto ta daan."

 

Apan samtang naniudto sila, sahi sa manlalaban, gikaraw ang hunahuna sa beterinaryo. Diin mag ibayad nga kuwarta si Julian? Way kaso ang hangyo. Gidahom niya nga uyonan sa iyang bayaw ang ulitawong langgod. Walo ka tuig kanhi, si Julian (nga usa ka tambalan), maoy nagtayhop kang Ralph (kadtong anak ni Ginong Javier nga atua na sa Estados Unidos, dihang natunok kinig dap-ag (usa ka la nga mananap sa dagat), samtang nanginhas didto sa lawis sa Magdua. Dili malimot si Ginong Ruben niadto, kay siya ang nagsapnay ug nagdala kang Ralph ngadto kang Julian.

 

Ang kalit nga pagkasapian ni Julian dili sab mao day nakasamok sa tanlag ni Ginong Ruben. Laing nakasamok mao ang iyang pagsabong kang Attorney Verdad ngadto sa iyang pag-umangkong parmasist. Angay bang ipadayon ang maong pagsabong kon simbako nahilambigit ang manlalaban sa daotang patigayon ni Julian (kon daotan)? Kon dili, okey lang. Apan, giunsa lagi pagpupho ni Julian ang maong salapi?

Natapos ang paniudto nga wa lung-i sa kalibog ang beterinaryo. Kay si Julian usab ang nakadani kaniya nga magtuon-tuon sa deyolohiya. Sa laktod, bisag mag-uuma ra, daghag nahibaloan ang maong hamtong. Hinuon, labi kining naila nga usa ka tambalan ug medium— makamaong makighinabi sa mga gahom sa kangitngit.

 

Dinhi, nahiugnok si Ginong Ruben. Dili kaha gikan sa mga gahom sa kangitngit ang salapi ni Julian? Apan, giunsa man pagkuha— Sugal? Tinarong? Limbong? Kalit nga misantop sa panumdoman ni Ginong Ruben ang treasure hunting project ni Enhinyero Rolly Patrino, nga siya ang consultant. Ug— nga si Julian gihapon ang usa sa mga yawe nga gamiton aron makit-an!

 

"Buyno, anam-anamon ko kini pagsulbad," hilom nga sanasana ni Tel.

 

Hinungdan nga sa didto na sila sa tindahan sa iyang bayaw, ug human siya maalagari ni Dayling sa mga tambal nga iyang idapat kang Sarah, gibalikan niya si Roy ug Mano Fernan nga nagsultihanay.

 

"Pilay mabayad, Tel?" timbayang sukna sa manlalaban.

 

"P835.00, Roy, apil na ang mga pangpahimsog sa mga baktin ni Sarah."

 

"Sige… biyaan ta una kamo, Sir." (Sahi sa pangatahoran niya kang Ginong Rudy Verdad, ang kadugo nga nautangan niyag kabubut-on, ‘Sir’ usab ang pangatahoran sa manlalaban kang Ginong Fernando Javier). Sa paghapit nila sa maong tindahan, si Mano Fernan ang unang giatubang sa ulitawo aron sutaon kon milampos ba si Julian sa pagpalit og usa ka ektaryang kabaskan gikan kang Ginong Javier. Ug, ang gitubag kaniya: "Gipasaligan ko siya, Roy. Apan wa una ko magpabayad, kay kang Ralph nga bahin ang gilaraw kong maoy ibaligya. Busa, giingnan ko siya nga magduawan lang dinhi, kay sunahon ko pa si Ralph kon pila ray iyang baligya. Bisan tuod kuwartahan na si Julian, di maayo nga bungatan siyag mahal."

 

"Makapalit gyod diay," pamatbat sa ulitawo samtang gidulong ang botika. Misamot paglabad ang iyang ulo. Ug, kadto ang iyang gikahadlokan. Kay makatibhang sa kaligdong! Karon, kadtong bastos niyang pangandak kaganinang buntag samtang nagpadulong pa sa Magdua maorag matigayon. Kay sa gikaatubang na niya ang iyang hinigugma aron bayran ang P835.00…

 

"Pa, nakakatawa gyod ko sa tambag ni Ingko Julian," paraygong hagawhaw ni Dayling.

 

"Unsa, Ma… tambag? Ni Julian?" mikulismaot ang nawong sa manlalaban. "Didto si Julian sa ba’y kagabii, Ma. Apan naghilak sa akong atubangan. Unya, pagkabuntag diay, ikaw na say gianhig… unsa? Gipakatawa?"

 

"Lagi. Kinsa man say di makakatawa? Kon mangulitawo ka kuno nako, Pa, ipabuot ka kuno dayon! Naunsa ba to siya, Pa?" may kahibulong ang luming nga taho sa hinigugma.

 

"Tamhang! Unsay labot niya. Unya, asa kuno siya paingon, Ma?" misangko na sa pag-alindasay ang panghunahuna ni Roy.

 

"Ang anak na sab kuno ni Cleofe ang iyang adtoon. Kinsa man ning Cleofe, Pa?"

 

"Unsa…? Marika ra god, Ma. Naglabad kining ulo ko. Ay, ay, ay, ay, ay," nangindahay ang ulitawo. Ang labing ulahing gitaho sa iyang hinigugma mipawong sa iyang panan-aw. Ug nagpangapkap siyang misulod sa gamayng bodega sa mga baligyaayng tambal sa botika.

 

"Paracetamol palihog, Ma."

 

Mikuha ang dalaga ug duha ka tabletas. "Kadiyot, Pa. Magkuha kog tubig."

 

"Ayaw na lang."

 

Pagdip-ig sa dalaga aron itunol ang Paracetamol…

 

"Pa…!" Apan wa nay pulong pang lain nga nakagawas sa nag-umog nga mga ngabil ni Dayling kay giukoban na kini ni Roy, kinsa gimino na sa nagkalahugayng mga anggulo sa lawasnong kauhaw— gikan sa nagsalimuang nga kahinam ni Haring David kang Bathseba ngadto na sa balaanong pakig-unong ni Romeo kang Juliet. Hangtod nga nahadiin-diin na lag dahik ang mga halok sa ulitawo… sa liog sa dalaga, dunggan, buhok… samtang ang duha niini ka bukton wa nay pugong-pugong nga migakos sa lumoy nga lawas sa iyang hinigugma.

 

Taudtaod nga kahilom.

 

"Si Papa, baya!"

 

"Pasayloa ko, Ma."

 

Gitan-aw ni Roy ang iyang taknaan. Ala una na sa palis. Mingaw ang botika. Ang mga tindera nga naniudto wa pa makabalik. Ambot sab ngano. Taudtaod miabot si Ginong Ruben.

 

"Okey na, Roy? Tana."

 

"Dayling, ari na mi."

 

Samang way timik nga nanagpadagan sa tagsa-tagsa nila ka motorsiklo ang duha padulong sa Lagnob. Isigpamalandong. Si Tel— bahin kang Julian; ang manlalaban— bahin sa kaulit nga iyang nahimo ngadto sa iyang hinigugma. Bisan tuod way nakakita sa maong esena, ang diwa sa maong hitabo dunay bahad: ang iyang kapukanan kon dula-dulaan lang niya ang pagsalig ni Dayling. Sa laktod, kaminyoon day sumpa sa gaba niadto. Nangatahoran man gani siya sa mga musimos niining kalibotana, ang pagsalig pa ba kaha ni Dayling ang di niya pasidunggan?

 

Ang maong balaanong sanasana kalit nga mitap-il kang Roy sa kataposang pangutana sa iyang hinigugma: Kinsa man ning Cleofe, Pa?

 

Ug minglugmaw ang mga luha sa manlalaban samtang nagdagan ang motorsiklong gimaneho— gitugaw sa balaanong handomanan ni Inday Cleofe.

 

(PADAYONON)