Handag: Lima Ka Degrees (20)


Nobela ni Raul Acas

 

(Anib 20)

 

"Ang kamatayon usa ka silot ngadto sa uban, ngadto sa pipila usa ka gasa, ug ngadto sa kadaghanan, usa ka pagdapig."

--Lucius Annaeus Seneca, Romanong pilosopo, AD 65

 

 

DUNGANG nangluspad si Yung Li ug Balondag. Kakugang, kalisang, ug kahimungawong ang minglakra sa ilang mga nawong. Si Ilang-ilang ug ang dama niining si Sanimay minghilak. Sa pikas bahin, ang mga raha ug datu nga nanambong, nagtinan-away; natingala. Gisugdan ang maong panagtagbo sa hinangpanay ug timbayaay. Karon, ngil-ad palandongon nga dagway biyaan nila ang gitigomang luna nga mga saksi sa usa ka tinigbasay.

 

Sahing nahimangod ang mga magpapatigayong Insek. Alang kanila, bangis ra ang maong hukom. Sa ilang banabana, gikan pa sa dinastiyang Tang, duha ka gatos ka tuig nang minglabay nga tinumoray nilag mga sumbanang produktong idulog tipon sa lubong nga mga patay dinhi ning mga dapita, kadto pay hitabo kanus-a ang usa kanila gihukmang mosangko sa pagka gladyador.

 

Apan gidasonan ni Lakan Benone ang hukom sa iyang tuong kamot.

 

"Mga higala: lahi karon ang panahon. Dili manggialamong mga Insek ang silingan tang namunoan, kondili ang barbarong Mongol. Nagpasabot og pagtutol kining mga higala tang Insek kay may tratado nang gihimo. Apan, mabati ko sa huros sa hangin ang dinagaang sa gahom ni Emperador Kublai Khan. Sanglit gisalikway niini ang mga Insek nga magtatambag ug nanguhag mga Uropanhon, maayo lag katambagag maayo. Kon dili?

 

"Dunay katungod kining duha ka dinakpan nga motaho ngadto sa emperador kay wa silay labot sa atong tratado. Busa, morag tukma ang hukom, bugti sa bulawan nga ihatag. Sa pikas bahin, mahimong bilanggoon kining duha ka dinakpan sa tibuok nilang kinabuhi. Apan kanang hukoma agad na lang sa tuo kong kamot, human ko ikatugyan kaniya ang katungod sa paghukom.

 

"Adsaha," singgit sa lakan aron madungog sa tanan, "dunay mga tawo dinhing nangaliya sa pagkabilanggo lang niining duha sa tibuok nilang kinabuhi." Apan nagmagahi ang tuong kamot. Nakalunod na ang kasilag niini kang Sanimay. Hinuon, sahi sa ubang manghahalad kansang kait-on miusbaw human maparot, lahi ang tinubagan ni Adsaha: —

 

"Halangdong Lakan: gikasubo ko. Gihatag ko na kanila ang kabulahanan sa imong pagduhaduha. Ug… samtang dili malalis nga ang kamatayon usa ka silot ngadto sa uban, ngadto sa pipila, usa kini ka gasa, ug, ngadto sa kadaghanan kanato, usa kini ka pagdapig!"

 

Way nakatingog sa nanambong. Ang labing makinaadmanon kanila, si Raha Gat-aura sa Plaser, napunggit pagkaigo sa tinubagan sa usa ka kanhi kainginero lamang. Mibanos ang taudtaod nga kahilom. Sa samang higayon, didto sa suba— nga way bisan usa ka tawo nga nagsud-ong— misugod na usab pagpasunding sa aping niini, ang damgohanong katahom sa silaw sa nagkasalop nga Adlaw.

Gibuak ni Lakan Benone ang kahilom. "Padayon, Adsaha."

 

Gibasal sa tuong kamot ang agong. Miduol ang duha ka ulipon; matag usa nagdalag sundang ug taming, ug iyahang gitunol ngadto sa duha ka dinakpan.

 

"Dalha sa among atubangan ang duha ka tibod sa bulawan!" mando ni Lakan Benone. Mingsunod ang mga ulipon.

 

"Tangkasi sa ilang mga tabon!"

 

Dihay diyotayng pagsisig sa mga bayhon niadtong alirong sa mga dugong bughaw. Apan inay samang mangislag ang aligato sa iyang tinan-awan, mihiyong ang tutok ni Raha Gat-aura.

 

"Ang pasiuna nakong bayad kanimo kanang usa nianang duha ka tibod sa bulawan, Halangdong Lakan," sinambogag kahibulong ang mulo niini. "Ihatag lang nimo?"

 

Miyangog hinay si Lakan Benone. Ug, misunod ang panapos niyang pamahayag:

 

"Mga kataginasod: timailhan kining bulawan sa inyong pagka gawasnon, dili ba? Kay nanukad gikan niini kanang gawasnong pag-angkon ninyo, pinaagig binayloay, sa mahalong mga plato, tibod, panaptong seda… nga idulog ninyo inigpanaw na sa laing kalibotan. Apan karon, ihatag ko lang ngadto sa usa nianang duha ka batan-on, kining duha ka tibod sa bulawan, bugti sa laing kagawasan: — ang kaluwasan sa Surigao gikan sa mga Mongol, ang barbaro tang silingan, kinsa mao karon ang naghupot sa labing dakong imperyo sa tibuok kalibotan, ug kinsa mao ang kasamtangang mga agalon niining giulipon nilang mga higala tang Insek-biyahedor nga gikauban nato karon.

 

"Mga igsoon: may panabansaban ang maong mga barbaro; utokan. Busa, kon giilog nila ang batoon, pansil, ug hilang sa ulan nga kanasoran sa Asya, kini pa kahang nasod ninyo, kon matiktikan, ang dili sudlon, diin inyo lang gisindol ang mga bahandi sa yuta— nikel, puthaw, bulawan… ug gikaras, wa na balinga, ang kaisdaan sa dagat?

 

"Sa laktod, mapamatud-an mag dili ang hulga nga gihusay ning hukmanan, di na angayng manghulga pa ang makaangkon niining maong bahandi; sobra na kaayo sa iyang gikinahanglan.

 

"Padayon, Adsaha."

 

"Mga ginoo: lantawa kanang motaliwang silaw nga nagkanap sa mga balili. Taposa kining gisangpotan sa husay sa di pa mosalop ang Adlaw. Agong!" mando ni Adsaha.

 

Maluyahon ang lihok ni Balondag human niadtong basal. Mailhang way kadasig. Mibanos ang himatyong ritmo sa pinugngang hinagtik sa mga pangkow nga kawayan; way undang. Ug, sa kalit, milayat sa hangin si Yung Li, ug gitigbas ang Indonesian. Ang malaayng sinagngan sa taming sa naulahi nakapasulod sa taga sa nahauna. Ug, misidlit ang dugo gikan sa nasamad nga walang bukton sa tripulante.

 

Gisipatan kadiyot ni Adsaha si Sanimay. Milingiw ang dama ug mipiyong sa iyang pagbakho. Samtang si Ilang-ilang, bunga kaha sa kabatan-on pa, naglutok lang diha sa iyang kamasulub-on.

 

Ang gikaptang taming ni Balondag nakapakusog lang sa agos sa dugo sa samaran niyang bukton.

Gibuhian na lang niya kini. Apan nunot sa pagpanggawas na sa mga apol, mikawan ang iyang kalaay. Mipasunding kadtong katakos niyang gipakita batok sa Majapahit nga mga sundalong kaatbang sa labing ulahi nilang gubat sa Dagat Celebes. Misulbong ang garbo sa iyang pagka manggugubat nga Shri Vijaya.

Linugdangang kalit nga mibalos paglampanog ang pinuti ni Balondag. Ang nagbalang-balang nga tinagdokan niini— nga may gikusgong ikatandi sa labtik sa ikog sa buaya, miigo sa taming sa Insek. Milupad kini, apan, migasgas sa buna ni Yung Li… nga maoy nakapalisod sa Insek pagtan-aw sa kaaway dihang midagayday ngadto sa tuo niyang mata ang dugo sa samad.

 

Mingkilab gilayon ang duha ka sunod-sunod nga gidagang tudyok ni Balondag, daw tumong gyod sa liog ni Yung Li. Niining nasaksihang duslak— ang nabantog nga porma sa mga sundalo sa karaang Roma kon mopatay na nga way kukaluoy— midiyong ang dagway sa mga nanan-aw.

 

Apan, milugak ang kangilngig sa esena; dayon gituphag pagdayeg kadtong minglahutay pagsud-ong, sa dihang pingis nga midangat sa liog sa Insek ang hinagiban sa tripulante; diin sa kakusog sa binanggaay sa duha ka lawas, natikayhang si Yung Li ug mihagsa nga naghayang sa tiilan sa mga raha. Ming-121234789atras ang mga dugong bughaw. Apan, sa sunod nilang pamilok, naghangos nang gitumban sa tripulante ang tuong kamot sa kanhi niyang agalon. Ug, nunot sa paglugak sa gunit ni Yung Li sa iyang pinuti, nag-udhak nga gipasarap ni Balondag ang iyang tutok sa mga dumuduong. Naghilak kini; sahig nangamuyo nga sabton ang iyang pagka inosente sa salaod nga gipasangil kaniya. Apan, daw gimino ang tanan. Way timik.

 

Subling gitutokan ni Balondag si Yung Li nga nag-abot ang gininhawa. Apan, samag maoy iyang nakitang naghayang sa balili kadtong iyang kaugalingon nga nasad-ayng samaron sa usa ka batang didto sa Dagat Celebes, diin siya hibangali sa Insek. Wa siyay bisan binlod kadako nga katarongang mopatay niining tawo nga miluwas ug mihatag kaniyag pamuo.

 

Mitapon ang panan-aw sa tripulante kang Sanimay. Apan, mao say iyang nananaw sa nagbakho nga dagway sa iyang hinigugma, kadtong awhag niini nga putlon ang kamaunongon niya sa iyang agalon, ug isumbong ang gilarawng hulga sa maong Insek ngadto kang Lakan Benone. Sa laktod, gitigi ang duha niya ka panghupaw; tagsa-tagsa alang kang Sanimay ug Yung Li— nga misangko sa batan-ong prinsesang anak sa lakan. Gisud-ong niya si Ilang-ilang, kinsa sukad niya makaila, giisip niyang igsoon. Kabata pa intawon niining mahimong inahan apan dili asawa! Kay usa day himbis niadtong gihukmang tinigbasay nila ni Yung Li— supak ang lakan nga kiniy mabana sa iyang bugtong anak.

 

Dinhi maitos ang panlantaw ni Balondag sa umaabot. Nagpangamay ang lubnganan! Apan, si Sanimay? Gisud-ong niya si Adsaha. Ug, mibathay ang iyang pahiyom; dunay kasaligang moamuma sa iyang hinigugma. Ug, kalit lang, mipatigbabaw kaniya ang hunahuna nga ang kamatayon usa ka gasa; usa ka pagdapig sa mga diyos!

 

Hinungdang inay nga hinay-hinayng nahibalik ang kahimatngon sa mga nanan-aw, gisaphig silang tanan patighulog sa kahimungawong. Kay, inabagan sa samaron niyang walang kamot, ug dungan sa pagkapanas sa kataposang silaw sa misalop nga Adlaw, gihansak ni Balondag ang sundang sa iyang kutukuto. Mihagsa siya sa balilihan.

 

Midanguyngoy si Sanimay ug ang prinsesa. Giagbayan ang duha sa mga ulipon ug gipalayo sa esena. Samtang ang mga silingang raha ug datu tagsa-tagsang ming-agi duol sa nagtubok nga ulitawo ug giyukboan kini. Dayon nilang pig-it sa mga kamot ni Lakan Benone, ni Adsaha, ug sa duha ka pangulong Insek; ug, nanamilit nang mopauli. Mao ray nagpabilin sila si Raha Gat-aura ug ang pag-umangkon niining si Lakan Knipu.

 

Sa laing bahin, gipatindog sa ubang Insek si Yung Li, kinsa gikamay sa lakan.

 

"Yung Li, hiposa ang ganti mo," senyas sa lakan. "Inigtaob karong ikapito sa gabii, mahimo na kamong mogawas," gitagsa-tagsag pig-it niini ang kamot sa mga Insek nga biyahedor, kinsa nanamilit na usab nga manguli sa Tsina.

 

Apan, igong midangat ang kilumkilom, nagpakitag daotan ang panahon; mounosay. Busa, gimandoan sa lakan si Adsaha:

 

"Ipahiluna sa lantay ang patayng lawas ni Balondag. Aptig liplip nga lukay. Ugma pa nato siya ilubong. Sug-ig sulo."

 

Ug, misugod pag-ulan. Mibunok kinig dugang, dala ang unos dihang miaginod na sa suba ang unang paraw (nga gidumala ni Sun Guiyan), sinundan sa ikaduha (nga gidumala ni Qing Yushu, puli nga arayis kang Yung Li). Maoy pagkahitabo sa wa damha: mibali ang hangin. Pun-an sa misugat nga taobong sulog, wa gyod makabig sa mga tawo ni Qing Yushu ang sakyanan, ug nabangga kini niadtong migataw nga bato. Nalunod.

 

Dinhi mitumaw ang kaguliyang. Sa inilogay sa bulawan nga nahitabo, miikyas sakay sa bandong taliwa sa kangitngit, si Yung Li, dala ang usa ka tibod sa bahandi. Hinuon, wa kawad-i sa kaligdong ang duha ka pangulo. Dihang gibangal ang nanglangoy nga mga tripulante, gipangsakmit ang mga bulawang nailog.

 

"Kinahanglang kuhaan una nato kini sa ibuhisay ngadto sa Mongol nga emperador; bahinon ta ang mahibilin," mando sa duha. Ug, paglurang sa unos, mingsugod sila paglawig; gibiyaan si Yung Li sa iyang kapalaran— nga’ng pag-utlan— kini:

 

Kaha buot pa sa ulitawong Insek nga tabanon si Ilang-ilang, maoy pasalig nga bangil sa kaharuhay ang iyang bahandi, didto niya itaghulat paglubong ang tibod sa bulawan sa unang sanga sa suba— ang Malintag!… awaawng lublobanan sa mga saag ug maidlas nga mga buaya, kadtong nakaipsot sa pagpangayam sa tawo. Igo lang kining nalubong sa ulitawong Insek, uban ang kinubtanang tipak nga tisa gikan sa kuwentas sa iyang hinigugma, mingguho ang maong gutom nga mga mananap. Wa na siya igdungog pa.

 

Nianang pagkaugma, gipalubong ni Lakan Benone si Balondag. Dungganon nga paglubong; pinasahi— sa usa ka langob sa balangay Likoon. Ug, sa usa ka patag nga tipik sa bungbong niini, kiniy gikulit sa arkitekto isip timaan:

 

"Balondag— dungganong namatay, 1287

Ilang-ilang ug banay."

 

Ug, dungan niadto, ang hamiling ulitawo gihatagag pasidungog— sa paaging wa gyod mahibaw-i (busa, wa ikahiubos ni Adsaha): gibag-o sa lakan ang nga’n sa iyang balangay… gikan sa ‘Nagsangang Suba’ ngadto sa ‘Lagnob’, ang gikaraw nga mga titik sa pulong ‘Balondag’.

 

Ug, sumala pa, gumikan kay halos hapon nga tanan, gisud-ong sa nabantog nang arkitektong lakan ang damgohanong kaanindot sa aping sa suba inigtandang sa silaw sa nagkasalop nga Adlaw, giusab sa mga mulupyo ang nga’n sa suba: gikan sa ‘Nagsangang Suba’ ngadto sa ‘Benone’.

 

Sunod Anib:

Handag: Lima Ka Degrees (21)