Nobela ni Raul Acas

Hunyo 3, 2009

 

(Anib 4)

 

MAAYONG gabii, Attorney," subling pangatahoran sa tawong misaka. Ang kahagno nga iyang nadungog nakapasibog og diyotay sa manlalaban; nagpanagana. Ugaling, natandangan sa kahayag sa Petromax ang sinati na niyang kalkag ug ubanong buhok, ang kunotong nawong, ug kadtong basag nga paningog— si Julian gyod. Mikawan ang iyang kakulba.

 

"Uy, Lian! Dayon… dayon," gipig-it sa manlalaban ang tuong kamot sa kanhing kliyente, kansang walang kamot mipahiluna sa gibitbit niyang buyot ilawom sa talad. Mao day nabiling kaubang butang nga gigunitan pa, ang usa ka tibuok kawayang bagakay, nga ingog tinapa nga sardinas kalingin, ug upat ka dangaw ang kataas.

 

"Panihapon una."

 

"Salamat."

 

Ug samtang naghinay-hinayg kitkit ang kanhing tag-iya sa banika niadtong adobong manok nga sobra sa piging nianang hapon pa, gibuksan sa manlalaban ang panagsultihanay.

 

"Hain ka na diay karon magkanunayan, Lian, ug unsa may panginabuhi nimo?"

 

"Tuod, Attorney, si Bador hain?" mitipas ang tubag sa ulitawong guwang. Gihangad ang Petromax. "Bag-o, Attorney? Gikan kog Camiguin; nagtanom-tanom didto."

 

"Si Bador ug banay tua sa Likoon, Lian. Namista."

 

"Tuod. Taga Likoon ang iyang asawa. Kamong duha ang tuyo nako, Attorney."

 

"Unahang akoa, Lian. Unsa, kaso na sab na?"

 

Giipisan sa manlalaban og beer ang hamtong, dalang pasiplat sa kawayang bagakay nga gitungtong sa talad. Sinati na niya unsay sulod niadto— pinuti! Kadto ang estilo ni Julian kon magdalag hinagiban. Way sakob.

"Ngano man kintahay, Attorney, nga nagpalampas man mo ning banika nga wa magsulat una kanako sa Camiguin?"

 

Misilaob ang kasuko sa manlalaban sa iyang nadungog. Siya nay tag-iya sa yuta. But-an diay kon magpalampas? Gumagawas sa iyang baba ang ngil-ad nga mga pulong: Mangingilad! Buang! Hakog! Apan nahitiurok siya. Mamumuno na kining iyang gikaatubang. Dalhonon nag buot. Ug gabii nang dako. Ug way silingan. Ug sila rang duha! Busa gipakupos sa manlalaban ang iyang kayugot.

 

"Camiguin? Way nahibalo, Lian, nga tua ka diay didto. Gawas pa, nagdali ko. May halangdong dinapit akong gipatan-aw dinhi. Dalaga. Hinungdan gani nianang lamian mong panihapon karon. Sobra kana sa piging kaganina."

 

Apan kalit nga ingog nalisang si Julian; mitindog ug mahingawaong mitutok kaniya.

 

"Babaye? Kinsa, Attorney?"

 

"Taga Magdua; ang batan-ong parmasist nga anak nila ni Ginong Fernan Javier. Nakaila ka tingali, Lian."

 

"Si Dayling? Aw, oo, Attorney; si Dayling tuod. Uyab mo, Attorney?" kalit nga nausab ang hamtong. Malipayon na.

 

"Dili. Higala lang," miluag ang dughan sa manlalaban. "Ug yuna, ayaw na pagpunayg tawag nakog, Attorney. Mga usa na ka libo ka higayon mo kanang gilitok. Puol. Roy na lang. Unsa, Lian, okey lang ang akong paglampas?"

 

"Natural! Ikaw na goy tag-iya ning yutaa, Attorney!"

 

"Attorney na sab!"

 

"Mao. Kay kana ang haom. Ang tipik ning banika— usa ka ektarya, gihatag mo na kuno kang Bador. Gihangyo ko ikaw, Attorney: palihog bawia! Ayaw idayon paghatag!"

 

"Unsa…?" Nahagtos da gyod ang pagpugong sa manlalaban. "Tinuod gyod diay nga hakog ka, Julian! Ug kinsay nagtaho nimo nga gihatagan kog yuta si Bador?"

 

"Si Inday Cleofe, Attorney."

 

"Cleofe? Kinsa nga Cleofe?"

 

"Dili Cleofe… Inday Cleofe. Nakaila ka man intawon kaniya, Attorney! Day Cleofe, kaluoy sab nimo, Day," mamingawong nagpanangpit sa hangin ang ulitawong gulang. Ug unya, mitikubo kini, may gikuha gikan sa iyang buyot.

 

"Dili ko hakog, Attorney!" misinggit ang mamumuno. "Ulian ko ikawg pila hasta pila ka pilo sa bili sa tipik ning banika nga gihatag mo kang Bador!" Ug gikaliro niya pagbutang ibabaw sa talad ang binantal nga salapi. Mingsiga ang mga mata sa manlalaban.

 

"Maayong salapi kini, Attorney, dili sama nianang imoha nga daog sa sugal— hugawng kuwarta sa hangin nga gigamit mo pagtambal sa imong kahayopan, gipalit sa iyang konsumo… hasta pa ang imong mga dinapit nakakaon pa sa abot sa maong kahugaw! Unya may grasya kaha na? Wala!"

 

Nawingig ang kataposang kaligdong sa manlalaban sa insulto nga iyang nadungog. Ug misunod ang iyang pamuyboy:

 

"Hiposa kanang salapi mo, Julian. Kanaog karon dayon! Mao ba kini ang matang sa imong hangyo— nga insultohon ang akong kinitaan? Kon wa ko ikaw labanig eksakto kaniadto, nia kaha ka dinhi karon. Makasuwaw ang salapi, Julian, bisan pag maayo kanang imoha. Busa dili ko bakwion ang gihatag ko na kang Bador. Lakaw na! Hudas!" Mipaso-paso ang manlalaban; way undang ang pamalikas. Usahay mopasiplat kini sa gawas. May hinayng ulan. Mag-alas onse na sa gabii.

 

Apan miduko lang si Julian. Ug gumikan kay wa na magtingog ang kanhing kliyente, abi sa manlalaban nga miangka. Iyang gitutokan. Nasayop siya. Nagatutok si Julian kaniya! Naghilak kini uban niadtong daw ikamatay nga kamasulub-on sa iyang nawong. Napaurong si Attorney Verdad. Nalisang!

 

Sinati na niya kadtong kahimtanga. Ug nanumba’y sa iyang handurawan ang dugoong kagahapon—

Marso 15, 1987; sa nataran sa LynMer Kitchenette, Kilometro 240.70, Banban, Agusan del Sur, alas onse sa kaudtohon, Martes: Nanghingiki kadto siya (human maniudto sa naasoyng kan-anan). Gumikan kay may hinayng ulan, didto siya molingkod ilawom sa pick up nga iyang gidala kansang wala nga pultahan, bukas. Bag-o lang siya niadtong nakalabang sa bar. Ug naatol nga si Ginong Rodulfo Verdad, ang sapian niyang kadugo, didto sa Malaysia aron pagtambong sa kombensiyon sa mga mananomayg goma, Busa, siyay midalikyat og lantaw sa tamnanan ni Ginong Rudy sa Banban.

 

Diha usab niadtong tungora ang daghang sumasakay sa naghinagbo nga duha ka bus; pa-Butuan ug pa-Dabaw. Ang uban naniudto sa kan-anan. Kalit nga nahatutok siya niadtong tulo ka sumasakay gikan sa bus pa-Dabaw, nga nagsinug-ang pagtinubagay sa nataran sa kitchenette. Nagpasingulan lang. Tataw niyang nadungog nga namalibad ang usa— dili kuno siya ang nakaanak sa babaye, kondili, ang iyang kakuyog— nga nagkatawa lang usab, kay dili kuno siya ang mipahimulos og dugay sa babaye kondili ang nahauna. Hinungdang nangaliyupo ang nagmulo, hangtod nga mihilak na kini diha sa iyang pagpakiluoy. Mangayo lang kuno siyag gamayng hinabang— kay ang babaye nga gilugos sa duha, dakong masakiton, ug ang anak niini, naatas. Mao say pagkusog sa ulan, hinungdang nahawan ang nataran sa mga sumasakay (kinsa, isigbalik sa ilang gisakyang bus). Sa ingon, ang tulo ka nagtinubagayng tawo na lang ang nahabilin; ang duha, nagngisi ug miinatras na paglakaw padulong sa bus biniyaan ang nagmulo nga nagdanguyngoy. Sa makausa pa, gitutokan niya kini: hamtong na ang nagmulo, dagwayg mag-uuma, kay nagtiniil lang; mga 5-1/2 ka tiil ang kataas; kalkag ug ubanon ang buhok; kunoton ang nawong, ug may paningog nga basag. Unya sa kalit lang, diha sa nagdahunog nga ulan—

 

"Jacta alea est!" misinggit ang hamtong nga naghilak, dungan sa paghuso gikan sa gisuksokang kawayang bagakay nga gikuptan sa wala niyang kamot, kadtong sundang nga durandal! Sa usa ka kilab nga pigurang numero otso nga tigbas sa sundang, mingligdas ang duha ka gikatinubagay sa yuta, maorag mga isdang mangko nga naalang-alang pagputol dapit sa tiyan!

 

Nataop dinhi ang panghanduraw sa manlalaban. Gidali-dali niyag uyog ang abaga sa nagbakho nga gikaatubang.

 

"Lian, uyon na ko, gawas nga di ko magpahingulig salapi sa yuta nga akong bawion kang Bador."

Mibanos sa hawanan kadtong kahilom nga nag-ayaay. Apan sukwahi kini didto sa alimpatakan sa manlalaban. Alingisig! Kay kon ang nagdanguyngoy nga kanhi kliyente mopadayon pa pagpalunod sa iyang kasub-anan, bisag giuyonan na sa iyang gihangyo, usa day buot ipasabot: ulahi na ang iyang pag-alam-alam. Nakatugsad na sa dagatnong salog sa kasingkasing niini ang iyang gipalugdang nga kaguol. Ug busa motigbas na usab! Hinungdang agda sa kinaiyanhong tukmod nga manalipod, didto mobarog ang manlalaban tapad sa iyang reserbang Jeep can sa gasolina ug gihikot ang iyang tinan-awan sa kawayang bagakay sa talad.

 

Samtang gibanabana ni Attorney Verdad ang gilay-on sa gibitay (ug nanungod kang Julian), nga nagsigang Petromax— nga iyang sabligan sa gasolina— kon ilitok man ugaling sa hamtong kadtong pag-utlan na sa pailob nga pulong Latin— ang senyal nga motigbas na kini, daklit niyang nahanduraw ang sumpay niadtong dugoong esena sa Marso 15, 1987:

 

Dihang minghagsa sa yuta kadtong duha ka tawo, nangamang pa kinig hinay. Sa pikas bahin, ang duha ka bus mingdali pagpamiya. Way nangambak sa nagkagubot niining sumasakay. Ang tanan gikuyawan. Kadto pay pagkakita nilag tawo nga mitigbas sa iyang isigkatawo sa tumang kamabugnawon— tapos ikalitok kadtong Latin nga pulong, nga unang gilitok ni Gaius Julius Caesar, konsul sa karaang Roma, ug usa ka labing bantogang tawo sa kasaysayan, dihang giinitan kini sa mga senador nga kaanib ni Pompey, ang iyang karibal ug kaubang konsul.

 

Diha sa nagpangatagak pa gihapong ulan, nakapamalandong ang manlalaban: Kining tawo nga nakatigbas diin man makakat-on sa iyang gilitok nga pulong Latin— ang pulong nga pag-utlan na sa inat sa lastiko sa pailob sa tawo? Gitun-an o pinunitan? Hinuon, nasayod siya nga didto kadto ilitok ni Caesar sa suba sa Rubicon, Italya, 2,036 na ka tuig ang minglabay. Dugay na kaayo. Dan, ngano kining dagwayg mag-uuma nga nagsundog-sundog man niadto? May katakos?

 

Ugaling lang nabugto ang iyang sanasana, sa dihang nakita niyang gibuhian sa nakatigbas ang iyang pinuti. Ug gidulong ang iyang pick up!

 

"Sir, ako si Julian Longrin," nagpaila ang tawo. "Mahimo bag hangyoon ko ikaw nga maoy molaban nako?"

Kahibulong sagol panagana ang mihakop kang Attorney Verdad niadtong tungora.

"Ikaw si Attorney Roy Verdad, Sir, di ba?"

 

"Oo, ako. Apan, tabi. Nganong nakaila ka man kanako? Kinsa to ka? Si…"

"Julian Longrin, Sir. Nakaila ko nimo tungod kang Inday Cleofe; pag-umangkon nako siya, Sir."

"Cleofe? Kinsa nga Cleofe?"

"Dili Cleofe, Sir. Inday Cleofe."

Apan dinhi ra kutob ang sumpay nga panghanduraw sa manlalaban. Kay nakita niyang miyahat si Julian, malinawon na ang panagway; nagpanglingi. Ug pagkaalinggat niini nga didto siya sa suok sa ba’y, miduol kini kaniya ug miyukbo.

"Daghan kaayong salamat, Attorney."

"Daghang salamat sab. Ayaw kaguol, Lian. Usbon ko: Akong bawion ang gihatag kong yuta kang Bador, tungod sa imong pakiluoy, sa nga’n ni Inday Cleofe. Apan sublion ko usab: hiposa kanang salapi mo, Lian. Kay gawas nga dili ko uliag salapi si Bador, bugti sa yuta nga akong gibawi, di sab ko motuo— pasayloa kong daygan ka— nga may katakos kang makakuhag ingon kadakong kita sa imong pagpananom.

Apan, kalit nga midako na usab ang tingog ni Julian.

"Gihangyo ko ikaw, Attorney, nga dawata palihog. Hatag kanang gugma ni Inday Cleofe."

"Tapos!" nakapanglingo ang manlalaban. Nasayod na siya sa gawi nga Surigawnon. Basta kinasingkasing ang gihatag, unya, patabanag pulong ‘gugma’— dawata. Kay timaan kadto sa pakigdait.

"Tipigan ko lang ni, Lian. Mamahulay na ta." Gisipatan ni Attorney Verdad ang taknaan. Alas dos na sa kaadlawon.

"Basig makasayo kog lakaw, Attorney. Ayaw lag katingala. Sultihi na lang si Bador," pahimatngon ni Julian nga diha ra mohigda sa bangko sa tapad sa talad.

"O, sige… sige na," daling tubag ni Roy nga misulod sa iyang lawak; gibiyaang nagsiga ang Petromax ug bukas ang bentana. Gisungog ang iyang kaisipan sa nagdasok nga tagibanwahanong tanghaga.

Nganong gikahingawa man ni Julian kaganina ang iyang taho nga may gidapit siyang dalaga? Apan unya, nganong naulian man kini dihang nasayod nga si Dayling?

Diin man gikan ang daghang salapi ni Julian? Ug nganong nakasulti man kini nga ang salapi nga gihatag kaniya (mga kapitoan ka gatos ka libo ka pesos sa iyang banabana), nagdalag ‘gugma’ ni Inday Cleofe? Kon mao, kang Inday Cleofe diay ang maong kuwarta? Hain na man si Inday Cleofe karon?

Labaw sa tanan, nganong gidid-an man siya ni Julian sa paghatag og bisan gamay lang tipik sa banika niini nga iya nang napalit, ngadto sa laing tawo?

Hinuon, ang maong tanghaga maoy nakapahinumdom kaniya kon kinsa tuod diay kadto si Inday Cleofe. Gani, nakalugos pag-alimbukad sa iyang nawong ang daklit nga pahiyom tungod sa pulong ‘Inday’. Kay ang Surigawnong pulong ‘Inday’, sa Binisaya: ‘ambot’ o ‘wa mailhi’. Busa, sa tinuoray, ang ‘Inday Cleofe’ nagkahulogag ‘Ang wa mailhi nga Cleofe’.

Tinuod. Kay si Inday Cleofe mao ang walay palad nga pag-umangkon ni Julian, kinsa gilugos ug gipaangkan kaniadtong tuig 1985, niadtong duha ka tawo nga gitigbas ni Julian pagka 1987, didto sa nataran sa LynMer Kitchenette. Nahinumdom pa si Roy nga iya pang gipaatubang sa hukmanan si Inday Cleofe isip saksi, dihang gitaral na si Julian. Apan, nianang panahona, hilabihan na kining niwanga; daot.

Ang uban pang mga handomanan ni Inday Cleofe wa na masugakod pagdumdom sa manlalaban. Pait kaayo. Ug mitaslop kaniya ang katulogon.

 

Sunod gula: Handag: Lima ka Degrees (5)