Biyahe


Sugilanon ni Omar Khalid

Sento Otso, Medellin, Cebu

Disyembre 2, 2009

 

(Mananaog sa Ikaduhang Ganti "Maikling Kuwento, Cebuano Category" sa Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature 2009. Mga maghuhukom: Atty. Manuel Lino Faelnar, tagsiya; Dr. Erlinda Alburo, sakop; Dr. Carmencita R. Abayan, sakop.)

 

MOHATOD kag Guadalupe, Nong?"

 

Hesuss! Diriyot masaag sa traha ang paghugot kos kataposang tuwerkas stud bolt sa cylinder head dihang nadungog ko ang sangpit nga naggunad habig sa saydkar. Pagyanghag nako gikang nagyaka habig sa motor kay nagtiwas lagig lubag sa tuwerka human nakog kikhi sa karbon nga baga na kaayong gilukdo sa kuwaho sa piston, nakita ko ang nawong nga gigikanan sa pinaluray nga paningog, babaye, guwapa. Unya dihang naklaro tingali niya nga dili pa diay ko tiguwang ug lagmit kami-kami rang edara, mipahiyom siya ug miingon: "Aw, sorry, ha? Abi nakog…"

 

"Hala… B-7 ra ba akong biyahe, Miss…" Wa nako kalikayi ang pagpanglad-ok sa laway (dili tungod kay may nasangit-sangit pang kalami sa puto-maya nga akong gitimo-timo ganiha; pinalit kang Kasyo-Bayot nga ako gani tong gipangutana kon tinuod bang pastor na ron siya sa usa ka relihiyon) samtang nagtan-aw sa puting paa nga mihana nag tikang pasulod sa saydkar. Aron paglikay nga dudahan niya nga nalibat kos amag sa iyang paa, nagpaaron-ingnon kog hakop sa set sa liyabe ug gibalik sa toolbox sa simod sa saydkar. "Mud-an nya kos taga B-9 kon mosulod kos ilang linya. Hibawo ka, linya-linya man god mi dinhi, ruta-ruta sad." Milantaw-lantaw kos bantaawng tulo ka daplin sa paradahan nga naglikos sa lapad nga nataran sa merkado sa Bogo: gikans groserihan ni Angie-Domie hangtod ngadtos baligyaanag magasin ni Susing; gikans Royal Pharmacy sangko sa tubaan; ug gikans ikaduhang tindahan sa Bulacan Thrifti Mart (nga karon nagkanihit na ang mga baligya, ambot ngano kaha) hangtod sa Ricardo’s— dinha nay nag-estambay nga mga traysikol wa pay labot sa mga estrayker nga andam molabyog (pero klaro kaayong naglikay-likay kang Tayding-Lab-asera nga nagbarog duols iyang tarima, sigeng pangamay, ihatod kos Nailon, Dong, kay miabot na ron ang mga mananagat nakong suki kutob si kinsa ang molabay, kay, gawas nga panghebiweyt dibisyon ning bayhana, di gyod kamaong mopadangog sa drayber nga maayra bag di ta hapit na lang himoong boy-boy, lugar dihas ka Malait, Dong, kay hapit tag tubig— hapit sa tag gas, Dong, ilang Eddie Dilaw— hapit sa diay tag palwas lubi, Dong, sugnod, ilang Mely nga abi nimog dako-dako gyog iplete kay marawon-rawon god nimo ang tibuok merkado apan inig-abot nimos ilaha, heeesusss! modayog ingon: "Grabeeeng mahala na man ros plete, uy; ihatod gyod ko didtos duols among pultahan, Dong, kay kanse tas pleteng yawa" dayog tunol og tibuok singko pesos nga naglangsi lang sa daghang namilit himbis sa tamban-tuloy, sarang kayasa!). Ang paradahan/tamaan ra para Guadalupe ang way nag-estambay nga traysikol (kansang mga drayber, mga nawong ray akong nailhan, igo ras pagyuyango-yango ug mumira-mira sa bisan asang dapit magkasugat-sugat labi nag sa lagyong mga tabo: San Antonio, Goyong, Ilihan, Kawit, Tambongon).

 

Humag panap-ong sa iyang ilong sa binitbit nga panyo, miingon: "Nagdali man god ko. Ihatod lang ko, bi?" Misugod na siyag tikang sa pinasobra nga tapalodo sa saydkar bisan wa pa siya makakitag timailhan kon mosugot ba kog dili. "Mosabot ra tingali ang mga drayber para ngadtos amo, uy, kay wa pa god sila dinhi." Nanighapon kuno siya dinhis lungsod gahapon kay may giduawng karaang klasmeyt su’d dinhas Pedro’s Compound ug wa siya kahibawo nga ligas na diays pamahaw ang biyahe para ngadtos ilaha, Guadalupe.

Morag sakto siya sa katarongan, da. Gawas pa, unsaon nako pagbalibad nga maayo na man kaayo niyang pagkahimutang sa unahang lingkoranan sa saydkar. Pero: "Morag kanse man kaayg ikaw rang usa, Miss. Paabot-abot sa tag laing pasahero, ha, bisag usa o duha ba gyod nuon para makatabla-tabla tas gasolinag 2T."

 

Ang tinuod, gusto kong moingon siya nga bayran lang nako ang imong baleg uska biyahe pero matay, nagpaugat pod ang kanahan. Di man sad unta ko makaingon nga pobrehon siya kay sa iyang pamanit, artehon ug sitsirika man kaayo nga gipalutaw sa hayag niyang meyk-ap. Gani, ang iyang pahumot miilog man sa kalangsi sa akong saydkar nga wa nako kahugasi gahapon human nakog hatod sa isdang baga-baga (nga usahay nganlan namog awtobus kay ang kolor ining isdaa parehas gyod sa pintura sa mga trak ni Corominas: puwahon nga dakoog mata, way ayo tuwahon, sugba ra gyod, un-onan ba hinuon, pinauga) ni Marlinda-Biyuda sa tabo sa Ilihan.

 

Apan sungog sad tingalis kapalaran, wa gyoy laing pasahero nga miabot. Nahibawo ko nga udto-udto sagad ang kusog nga sakay para Guadalupe pero nanaghap ko nga naay taga Guadalupeng pasahero nga nasaag arong mga orasa ug nia sas palibot lang sa merkado, nagpaabot-abot sag kasakyan. Ang mga taga didto gong dapita tagsa ra man motugbong nganhis Bogo kay, gawas nga mahal-mahal lagi ang plete, magtultol na man lang sila sa ilang pangarbon matag tabo— Huybes ug Domingo— para dala na lang pong panimba apil na ang bisan unsang katuyoan sa lungsod.

 

Nagsigeg panaguto, pangusmo, panuguto, pangusmo ang babaye. Duna siyay gibagulbol nga siya ra say nakaklaro og unsingalan to. Nakasabot ko nga gusto siyang makaulig temprano. Pero ahak, na! Labaw pa nakoy nagbitik sa utot kon siya rang usa akong kasaran paglabyog. Ang iyang kaguwapa dili ikapuli sa gasolina nga magasto para ngadto lang sa Guadalupe, sa akong kuwenta-kuwenta lang. Hinuon, di lang ko kaseguro kon di ba nako siya idagan, libre pa gani tingali, kon: ibutang ta pananglit nga uyab mi, kay kapila ra bay pagpaplat-plat, uy, magpadaot-daot bas makina hala, palyado man akong spark plug, Day Kolasa (depende kon unsay iyang ngalan) ato usa ning hinloan, ligwatan aron mopino ang kayo, unya suot dayons pila ka tudling sa katubhan sa mga Dy aron lahi ang hinloan, lahi ang ligwatan, lahi ang pakayohon. Apan, hesusmaryang balaan! Nangita kog kuwarta, dili hinigugma.

 

Laing katarongan nga nakapakulkol sa akong kursonada paghatod niya mao sad lagi ning kalay-on sa Guadalupe wa na lay labot sa libaong nga morag mga buho sa sungkaan nga gipang-atang sa tunga sa dalan. Unya, dako-dako sad god ning Guadalupe. Uroy kon adto ni siya magpahatod sa bawnderi sa sunod baryo, sa Kumbado ba o duol adtong gipuy-an nilang Rizza Costramos, klasmeyt sa uyab nakong estudyantes CRMC sa una, Lorena Lahoylahoy— hesussss!— puwerteng layoa! Maaylagig makapasahero ko inigbalik, pik-ak-pik-ap, unyag hanoy lang? Maong, aahhh, paugat sad ko. Ada, mibagulbol pod kog ako nga ako ra say nakabatig nakasabot.

 

Apan bisan ning mga orasa karon, saylo na tingalis tingpamahaw (kay ang puto-maya nga gibangil-bangil nako morag nawad-an nag kalag su’d sa ginhawaan, haw-ang na, lami na kaayong ihigop og tinuwang kitong didtos karenderiyang Henry, kinamot lang kay ang manglugsot nga kan-ong mais sa gingi-gingi sa tudlo makatabang man pagpalami sa pamahawng inato, linarang ba nuong pawikan paresag puso, aguyyyy, haskang hagkota inigpanug-ab labi nag balahan og bugnawng Jaz o Sparkle ba), wa pa gyoy bisan usa lang ka traysikol nga para gyod Guadalupe kay ako na lang unta ni siyang pasakyog lain. Nangabli na lang ang mga tindera sa JM Agrivet, wa gyoy bisag anino na lang sa laing pasahero nga para Guadalupe. Tungod sad tingali kay B-7 lagi tawon ang sipra sa akong traysikol. Di sad ko kasinggit og "Guadalupe mo dinha, Nang, Nong, labyog ni…" kay basig mabatian kos taga BTO, na, samot ang demalas. Buot na unta nakong pakanaogon ang babaye sibaya bag unsa siya kaguwapa, unsa siya kasitsirika. Apan nakahunahuna ko sa bag-ong giseminar sa taga BTO nga kamong mga drayber, aymog pamilig pasahero aron makaingon ang taga lagyong lugar nga buotan kaayo ang mga drayber sa Bogo.

 

Giagian na lang ko nilang Pauling, Aran, Eddie-Gamay nga gisakyan sa mga lab-asera sa Nailon. Miagi sad si Wilmer nga nagkarga sa mga suki unta nakong estudyante gikan gihapon sa naandan nakong ruta: Siocon-Nailon-Gairan-Bag-ong Karbon. Matay, hurot akong ibog nila nga sayo pa gani kaayo, puyde na gani tingaling mopahuway ngadtos bagsakan, magtong-its-tong-its, hantak-hantak bag ginagmay kon magkamingaw ang tamaan… libre nang datahan/adlawan sa Norkis (kay sagad ning among mga motor inutang man tawon).

 

Pinugos na ang pangigham sa babaye. Miaksiyon nag kaguba iyang nawong sa pinugos gihapon nga pangusmo. "Unsa, di pa gyod ta manglarga? Kon nanglarga pa ta ganiha, hagbay ra unta tang naabot. Mao gyod ning mga drayber ba, idugay-dugay kag larga aron hagdon nga pakyaw na lang. Aypamilig pasahero, uy. Mora pog say baho ining imong traysikol nga mamili mang kag pasahero." Sus, dakoas iyang luwa.

Labaw pas gipitkag lastiko akong dunggan. "Di baya sad, Miss. Kon mamili pa ko, ikaw na tingali ang kinaguwapahan nakong napasahero sukad kong nakat-og gunit sa manobela. Ako na tingali ang kinasuwertehan kay nakapili ko sa unsay angay pilion sa usa ka drayber. Na’ay, kita ka adto nila, o?" Gipabudlot ko ang akong simod ug gitudlo si Celso nga nagsigeg katawa, nagsangkiig sa manobela, ang iyang panan-aw nagtapon-tapon diri nako ug sa babayeng ako rong pasahero; da, hapit lagi mabanggang amaw (maayra!) sa pinasobrang gutter duol sa ayohanag relo ni Narding Susvilla. "Ibog gani tingali kaaynako na ron sila kay sa kadaghan sa mga drayber… miabot na man kuno mig kinyentos kapin, wa pay labot anang mangawat-kawat og sulod dinhing taga Medellin ug diin pa nang uban, atay! mayra bag may mga prangkisang mga animal… sus, ako gyoy imong napilian! Pero sabta sad god tawon ko. Buhi-buhi lang god ta. Esmol taym ra god tawon ning amo. Kuyaw pa kaayo. Kibawo ba sad ka nga iniggunit namo sa manobela, tua nas menteryos Corazon ang pikas namong tiil?" Wa na lang ko mokomentaryo bahin sa giingon niyang lang-ig nga baho kay tinuod man sad, hehe.

 

"Ah, di na namo na problema. Unsay gusto nimo? Mangadto ba nuon tas BTO? Kibawo ba ka kon ig-unsa ming Danny?"

 

Mosinghag na gyod unta ko, kahunahuna ganig laparo sa babaye bahalag mangapreso, kay gibatyag nako nga napanamastamasan ang garbo nako isip traysikol drayber nga labihan nakong amping bisag pinobre lang ni, ginagmay lagi. Apan paglitok gyod niyas ngalang Danny, mora kog daob nga gikalitag ihi, nawad-an sa umoy. Si Danny ang dako-dako sa BTO. Mikalit lag sakdap sa akong alimungawong ang gisugilon ni Eddie adtong may pasahero siyang "gitigbas" niya gikas pantalan. Naatol man sad god to nga dad-onon sa Verallo iyang anak-kamanghoran kay na-dengue man kaha to. Sus, anak man diay tong Danny ang iyang natigbasan. Nabawo lagi siyag luhod-luhod kang Danny nga di lang siya embargohas prangkisa…

 

AW, kon hawod lang sa padaganay ang gipangita, makasulti silas Pauling, Eddie-Gamay, Aran, Wilmer ug kinsa pa nang mga tigbiyahean sa ruta sa B-7 kon kinsa gyoy giilang haring gangis mopadagag traysikol. Daghan na ang mibadlong nako nga hinay-hinay lang, Bay Ting, unsa may dalian nimo nga daghan mag suplay sa bendita si Padre Figues kon panahon na gyong mangatubang tang Sampedro (labi na adtong kakita gyod sila kon giunsa nako pagpapilit ang bamper sa akong traysikol sa traysikol sad sa Celang’s Bakeshop nga puno sa pan para deliber; mitila-tila nas 100 kph ang akong speedometer, nga kon tan-awon sa layo, matod pas hinubay ni Girmo, mora na kunog iro nga naglambang ang duha ka traysikol). Pero matayg patuo ba ko. Sa paminaw nako, ang kagawasan nga makab-ot sa tawo sa tulin nga padagan lupig pay kagawasan sa pinansiyal kraysis (ambot unsiyalan nang yawaang pirme nakong mabatians radyo, hehe). Ug puyra pangandoy, wa pa gyod nuon ko kasuwayg kadisgrasya nga unta, matod nila, harabas man kong mopadagan. Tanang pasahero nga mingsakay nako, kaluoy sa Diyos, nakauli sa ilang destinasyon nga way baling bukog ug kompletog ngipon.

 

Basta magdangadanga na ganis linyahan ang traysikol nga binudlisag asul, kansang gitakod nga motor mao ang Yamaha RXT-135, daghang pasahero ang mangluspad ug gani ang uban, dili na lang gyod mosakay, dayog tulibagbag ah, wam-an kaayo ko magdali ba mag-antos lag paabot kon kang kinsang sunod daganon, sagad adtong Pauling kay kuno tiguwang busa kumpas ang pinadaganan. Silang tanang taga didtong dapita nasayod nga inigsaylo nako sa ilang Pidang sa Gairan, diin wa na kaayoy balay, ang makina sa akong traysikol mosugod nag satong nga morag may sakay nga pugante nga hadlok hiabtan sa mananakop, labi na kay tanos kaayo ang sementadong dalan paingon sa Nailon.

 

Ang mga drayber sa habalhabal kun traysikol nga nagmanehog susama sa gidrayban nakong modelo (nga largohon lag litok— 135), makatestimoniya sa pagka panuway modagan ning motora (puyra lang adtong mga habalhabal drayber gikan sa San Remegio hangtod sa Daan Bantayan nga nangasensiyo ang bagulbagol, gipatay lagi ining 135, gipatay nga way preso-preso). Tinuod nga lupigon ni siya sa arangkada nianang four-stroke nga Honda TMX nga maoy uso ron, 155cc man kuno ang displacement ana. Maayo sad baya na modagan labi nas arangkada. Pero ako mismo makapamatuod nga anha makita ang katag sa subidas Libjo labi nag kargados isdang binanyera kay mapugos man ang drayber pagpalahutay sa primera-segunda. Kahibawo ko nga pugdawon ang clutch lining sa mga four stroke dinha kon ilang i-half clutch-half clutch kon di na madalag pakamang sa primera aron lang makapatong sa patag sa Caduawan. Sa patag sad nuon, kon motila na sa 80 kph kining 135, mabati dayon ang hadyong sa turbo (kay mao niy ilang ingalan sa morag bao nga nagtakirong ilawom sa tangke nga, segun sa esplikar ni Baristo-Mekaniko, modugang ning piyesaha pagpaentra og hangin sa makina pagpiga og dugang puwersa) nga morag duha nay nagbunlot nga makina, ibugok-bugok lang hinuon lagi ang gasolina, pero ang dagan makapasaad sa mga pasaherong taslakan nga sus, kon makaabot lang kos amo nga way tatsa, managkot gyod kos kang Sr. San Vicente Ferrer o sa Migo Poy ba kaha sa Antipolo. Sa akong paniid gani nga bisag menoran pa nimo gikan sa dagan nga otsenta, ang makina mora lang gihapog gisudlag demonyo...

 

SA pupasiplat nako sa samin, siyok kaayo ang dagway sa babaye. Pagsaylo namo sa eskina sa mga dalan Dela Viña ug Capt. Aballe, igo lang kong mirespetar og tunob sa preno dungan ang pagwilwig gamay sa manobela kay mitabok si Ma’m Baring, maestra nako sa greyd por (nga bisan kanunay kong hilabayan og tsok niadto hoy, Osting, Eustaquio… eyes to the board, mirespetar man gihapon ko niya). Nahakupot ang babaye sa dasbord nga morag nakalimot sa nahinawayan niyang kalangsi sa akong traysikol.

 

"Ah… eh… hinay-hinay lang sad kay morag kusog ra ning dagana, da. Wa man kaayko magdali ba."

 

Ah, wa koy tingog-tingog. Sa hunahuna nako, mmm, kusog god tawon, di pa ni mao, Day. Tan-awa nya, o, ig-abot nato didtos gamayng tulay duol-duol nas Guadalupe, tan-awon natog di ba ka kuyapang yawaa ka sa kalisang kay di gyod nako menoran, targeton ra nako ang running board sa tulay nga kahoy, kalusnagon na ra ba to, lubagon gyog tamas ginhawa ang gasolinador. Sukad karon, di na ka kalimot nakong koleraha ka ug kining biyahea ikapanulti nimos imong anak, sa imong apo, sa apo sa tuhod, sungkod, lapalapa.

Nakita nako nga misugod nag tubod ang iyang singot. Misugod na sag kaanod ang iyang meyk-ap. Mora nag nukos ang iyang nawong nga nag-usab-usab ang kolor—moputi unya moitom. May witik sa katagbawan nga akong natagamtaman.

 

Namatikdan nako ang mga welder sa Chremjem Metal Craft nga nahanunot ang mga nawong paglingi kon kinsa kining drayber nga morag giyawaang nagpalatos-latos og dagan bisag nia pas bisinidad sa lungsod. Mikilab lang sa akong panan-aw ang tindahan ni Seng Kee (nga unta ganahan man kaayo kong molingi-lingi dinhi, kidhat-kidhat, kay naay bag-ong tindera nga guwapahon; si Tata maoy unang nakadiskobre nga puwerte ganing sukoang Luz pagkahibawo nganong adto nas Tata magpalitag 2T nga naa man untay daghang namaligyag takos-takos lang sa merkado, sa ilang Boy ba pananglit). Sa Parke, gipara kog mga estudyante pero wa ko patental, bisan ganig menor na lang, puslan man ning inatay ning lakawa ni. Unya mikurbada kos ilang Porsing Luna (diin nasiplatan nakong dinha ang tiguwang sa pultahan sa gipaabangan niyang puwesto kauban si Gremer Reyes kay parehas man ni silang rayter; di tingali ni sila maayong rayter kay di gyod ko kasabot sa ilang mga sugilanon, gawas lang kon gitikgitik kay maayo kaayo ni silang manuwat og ingon ani, lagmit bahin na sag gitikgitik ilang giestoryahan ron, atngan nya nako sa Bisaya kay mao man niy kalingawan namo kon hinay ang pasada maudto, kana lagig mabinlan pa kog kinabuhi ining biyahea, animal!).

 

Paglugsong sa CRMC, nasundan nakos Cleto (Anacleto gyod ni siya pero usahay nganlan nakog Clitoris ning tawhana in onor adtong nabasahan nakong estorya sa Bandera; Iningles man diay kuno nas tinggil nang pu’nga, sarang kinataw-anay namong mga drayber; otro sad ni siyang nakakat-og panigbas kay manganakay tawon iyang asawa nga tinaban kuno niya adtong nagdrayb siyas serbis ni Dodong Junnie Martinez sa Cebu City) nga para Hagnaya tingali, apson ang biyahe sa lansa para sad Sta. Fe. Inay mopreno, gisantak-santak nuon nakong gasolinador. Da, pidpid laging amaw nga nakamatngon nga gisangkil-sangkil ang luyo sa iyang mud guard (nga di na nako mabasa ang CLETO THE GREAT nga iyang gipaletra didtos ilang Berong Escolar kay nabulit ni ron sa lapok, ambot diin ning katunggana niya hipuniti ang iyang pasahero ron). Pagtungas nakos Esso, gipiga nakog maayo ang segunda, pinakagit gyod. Didto na nako ipawos ang tersera duol-duol nas simbahas Iglesia. Paskang ngilngiga! Ang tingog sa makina, morag ayroplanong nawad-an sa giya.

 

Sa napanid-an nakong kusog sa motor— kon kusog lay gipangita— wa koy ikasulti. Wa gyod gani mokala o moaksiyon bag overheat kay sakto man sad ang ariya sa bomba sa asyete, 2T, plas pang bag-o laging gidekarbonays ang piston sa deposito sa karbon. Wa say kabalak-ang platino kay CDI man ang electronic components ining 135.

 

Pagsaylo nas munisipyo, nakita nakong morag sinilhigan ang lapad nga highway paingon sa Cebu City kay wa gyoy bisag usa na lang ka sakyanan nga nagtikawtikaw. Gitarap ra nako ang gamayng bahada sa Marcella hangtod sa FRVMFC. Karon, duha na ka kamot sa babaye ang nag-angkla sa duha ka kilid sa saydkar.

 

"M-monaog na lang ko. D-di pa k-ko gustong m-mamatay…!"

 

Kini bang naa tay gidahom nga isulti sa usa ka tawo, bisan pag hagawhaw ra o naa ba kahay laing langas (sama lagi ining badyong sa makina sa motor karon) nga makasamok sa atong pagpaminaw, tataw man kaayo, tataw nato ang unsay mogawas nga pulong sa baba sa tawo, morag panultihon sa salida nga dugay na natong nakita. Mao na. Mao ni ron. Tataw kaayo nako ron ang iyang gisulti. Pero haym ba… nagpabungol-bungol lang ko nga wa kunohay kabati tungod sa kakusog sa andar sa makina nga nagpakita sa kaandam niining mobunlot ug labaw pa sa gikusgon sa dagan niini karon, 100 kph na.

 

Miaksiyog kunol ang kuwarta martsa sa tungason paingon sa eskuylahan sa Montesorri. Gilibkas ko ang tersesa, kanaog sa segunda. Pautong na man. Gipasiplatan nako ang side mirror. Mmm, way nagsunod. Sa unahan, ang kagang-kagang rang trak sa Bogo Fire Station ang akong nakita nga may purohang ikasugat. Pero kahibawo kos dagan ining traka kay adtong pagkasunog sa Campari, uling na man lay ilang naabtan (ug nga bisan pag naabtan nila ang dakong kayo, unsa pa may ilang ipasirit nga ang kakusgon sa tubig sa busloton nilang tangke, mas kusog pa man tandi sa sirit sa ilang hose; sarang ahaka, kusog pa tingaling ihing Konsehal Dading). Busa, nakaseguro ko nga di mi mag-agbat, mag-ilog kinsay unang makalusot sa simangan para ngadtos Guadalupe, maunhan ra nako silang Fire Marshall Tosong Estudillo.

Ang traysikol nga wa kabatig menor, miaksiyog barag sa kurbada dayon nang sulod sa entrada sa Dakit Elementary. Kadtong mga estambay sa tindahan nilang Pilar Catarata (nga tua nas Merika kay nakabanag datong Kano nga tag-iyag paktori kunos tsokoleyt, ambot tinuod ba, mao may estoryang gipalakaw sa mga reporter sa radyo-baktas sa lungsod), nahanunot ang mga nawong diri namo. Namorag sigbin ang traysikol nga nagkalingawg layang nga namili-pili sa di kaayo lawom nga libaong nga parte sa dalan. Karon, dili kay tingog ras motor ang mabati kondili hasta ang hagurob, hinugangkol, inigot, ug linagaak sa bisan unsang luag-luag nga parte sa traysikol kay gisugdan nag bola-bola sa libaong nga di makaog iro.

 

Maoy giseguro nakog libre ang pangunahan ug pangulhiang ligid sa motor batok sa libaong (kay sarang mahala ra bas bearing sa Bogo Cycle; naay sa ubang namaligyag replacement parts, barato-barato ra, pero mora mag pinangahoy ra sad adtong mga motor nga daan-daan na o kaha mga inembargo, ingos Paran). Ang side wheel nga nagsamual sa libaong (nga makapahinumdom sa pangutana kon hain na ang gobyerno dinhing dapita), nahaitsa-itsa dinuyogan sa pagkinagiit sa sidewheel spring. Ug sa usa ka pagkilab sa akong kahimatngon, ang babaye dinha na sa sawog, nagyaka, morag nalibang nga gitubol, nagkupot sa patonganan sa lingkoranan (kay karon wa na dinha ang lingkoranan, ambot diin ra kahang libaonga mahaitsa, bag-o ra ba to nakong gipa-upholster sa kang Tonying Pabillon), nagpuli-pulig sudlot ang iyang luha ug sip-on. Alsa og diyotay iyang sampot kay kon iyang iyaka gyod sa sawog, ambot di ba kaha madugmok ang iyang pangiyoran sa ngilngig nga inayagay sa traysikol.

 

Dili na usa ka babayeng guwapa ug sitsirika ang akong nakita sa samin. Kon unsa siya kaguwapa ganiha didtos merkado, siya karon ang babaye nga di pangandoyon bisan sa kalalakin-ang apikig mga nawong: ang iyang meyk-ap gibanlas na sa iyang luha— ang lipstik nayutik na sa iyang sip-on— ang iyang kaarte nahimong pulong sa pangaliyupo nga, bisan di nako mabati taliwa sa nagkagubot nga kalibotan sulod ning biyahe namong sinukdanay sa kabuang, nakapatagbaw sa gipaabot nakong linugdangan. Ha! Hala, sumbong! Bisan pag adto ka sumbong kang Secretary Lantion o ni bisan kinsa dinhang dakog tai sa LTO, di tika atrasan! Mmm… wa man gani sila kalimpiyo anang mga pikser sa ilang opisina!

 

Paglugsong nakog gamay saylo sa Alpine Subdivision, tul-id na ang dalan— tul-id, patag, mga kapis duha ka kilometro tingali ang katanos— pero mao ra gihapon ang giladmon sa mga libaong, abog pa bay imo. Apan wa na nako hunahunaa ang mga libaong. Ang nagdayak sa akong hunahuna mao ang mubong tulay sa di pa moabot sa Guadalupe. Kining tul-id nga dalan maoy himoon nakong lantsing pad sa kataposang hurnada ning akong kabuang, kon kabuang man ganiy itawag ini. Anhi nako ipakita ning bayhana ang kamangtas nga wa pa gyod tingali niya masinati sukad siya nakakita sa kahayag sa kalibotan.

 

Segunda, pautong. Tersera, pautong gihapon. Dayong libwas sa kuwarta. Ang turbo sa akong motor morag nakakat-og kabuot sa akong paminaw, morag dinha ra sa akong kamot ang iyang paghiyak, ang paghigop og dugang hangin abag sa akong laraw sa dugang puwersa sa makina. Kon unsa kakusga ang hagiyong sa makina, ang hilak sa babaye, (aw, di lang kay hilak, tiyabaw na gyod) mora pog may iyang turbo— giturbohan sa iyang ilong nga dili hangin ang gihigop kondili ang linghod nga sip-on nga di ra ba sad niya masaphid kay ang iyang duha ka kamot morag iya sa usa ka tawo sa kahimtang nga kahulgonon sa pangpang, di gyod mamuhi bisan pag magkinaunsa ang kalibotan.

 

Karon, naklaro-klaro na nako ang mubong subida. Inigtagkas nako anang sagkaona unya lugsong gamay mao na ang mubong tulay, kahoy. Ang speedometer mihawok na sa 110 kph (kining tingoga hinuos makina kon di pa lang libaongon ang dalan, lagmit mipilit nas 140 kph). Di na god unta kinahanglanon nga mo-low gear pa kay ang kalatos sa dagan nga gihandos sa kabug-at sa traysikol, igo nang makatungas sa gamayng subida. Apan aron mamintinar ang kaisog sa makina, mitersera gyod ko, pangandam lagi sa tinguhang pagpalagpot sa espiritu ning pasahero kong turtugok og utok.

 

Sa dihang nahatungtong na ang traysikol sa kinaibabawan sa tungason, nakita ko na ang dapit nga nahimutangan sa tulay. Dili tiaw ang akong kahibulong nganong dunay daghang traysikol (nga nailhan nakong pulos ila sa taga B-9) didtos pikas tampi sa tulay. Unsa ba kahay nahitabo? Nia ra man diay ning mga karaho magyampungad dinhi mao diayng way tawo tong ilang tamaan, di unta ko kahatod ining pasahero nakong nagdala las tigaw.

 

Ang dugang pa gyod unta nakong paglubag sa gasolinador, nga nasugniban sa mitubong hambog sa akong kahiladman labi na kay nia diay magtan-aw sa pagahimoon nakong show, kalit lang nahauknol. Wa koy nakitang tulay nga kahoy, ambot kon hain ra, natiwas na tingalig kaguba.

 

Ning kakusgon, plas pa nga lugsongon lagig gamay, wa na koy kahigayonan pagpahunong sa motor. Dili na akoy nanag-iya sa kontrol sa distansiya ngadto sa tampi. Ang dagan nga akong gikalipay kaganiha, karon, nahimong usa ka urom. Kon akong prenohag kalit, di kaha ko itrapo ngadtos daplin, pidpid bas katubhan o sa unsang mga sabod-sabod dinha sa daplin sa dalan? Mao nga…

 

MGA anino sa mga tawo ang akong nakita, naggabas-gabas. Nagkalandrakas ang mga sulti, pulos gikan sa ibabaw. Pero wa koy naklaro kay morag nabungol pa ko, dili lang sa tingog sa motor, kondili sa kawras sa kaulaw, bisag di na lang apilon ang kakuyaw sa nahitabo.

 

"Sus, ang kinangilngigang mopadagan sa B-7 maayong pagkahulog sa putol nga tulay sa Guadalupe…!" Sa akong kukarkulo mao gyod to, labing menos, ang unod sa mga sulti-sulti didtos ibabaw gikan sa mga drayber nga morag nakalantaw og dunay nagremedyohay dinhis ubos.

 

Hesuusss, wala na koy karsadang nakita! Mga kabaw nuon nanglumpat, nanungtong sa bisan hain sa duha ka kilid sa nagkakighod nga sapa diin sila gipanghigot; nangakugang sa kalit nga tinugibal di pa lang dugay. Wa sad ko moyanghag kon kinsa ang nanan-aw kay gilikayan nako ang mga matang maluluy-on, nga seguradong para gyod nako, karon nabanabana nakong nanagdungaw tingali sila dinhi sa sag-od sa sapa (nga gipuy-an lang unta sa mga uwang, piyo ug anga). Di ko angayng moyango nila, sama sa pagabuhaton sa usa ka bohemyo nga drayber kon ikahinagbo ang isigkaingong drayber, kay gibatyag nako nga di ko ron drayber parehas nila. Wa koy kalahian sa manikopayg kasili nga nabulit ang lawas sa lapok (tai pa gyod gani tingalis kabaw kay duna may morag di maayong baho nga miesponghar sa palibot) niining lunangan nga akong natimpasawan. Paghibalik sa akong alimungaw, nakita nako ang babayeng akong pasahero nga maoy pagkahumag lugit sa iyang estep-in, gibitbit, ug dayong bigiw og dagan, way lingi-lingi, wa gani magbilin sa iyang pamilete, nagkalubong-lubong sa tagatuhod nga lapok sa sapa nga talihubas na, subay ngadto sa unahan nga wa na ko masayod kon asa sangko, wa sad koy tinguha nga masayod, peste!

Paglingi nako sa pikas kilid, nasabak sa hanap-hanap pa nakong panan-aw ang akong traysikol nga morag anananggal nga nagtuwad (kon tinuod man nga magtuwad ning tagibanwaha kon mao nay moatake), ang atop na lay naggimaw. Maayong pagkaugbok sa simod sa traysikol sa lapok, nagburo-buro ang makina nga daw nagpahuwas sa iyang kapungot (kay ang tambutso gisugdan nag sunop sa lagom-lagom, baho-baho nga tubig), unya namatay rag iyaha, maaygani kay siya ra, ako buhi-buhi pa— oo, buhi pa, pero gihinay-hinayg patay sa kaulaw sa makasunog nga mga panan-aw. Hapit na gyod unta manglighot sa akong baba ang labing hagtik nga pamalikas pahinungod niining lapok sa sapa nga naugbokan sa akong traysikol— ang baho nga lapok nga maoy mipakauwaw nako atubangan niining mga drayber… apan mao ra sang lapoka ang miluwas nako nga karon, kon di pa tingali tungod sa morag kutson nga kahumok, mabinlan na lang tingali kog pipila ka piraso sa ngipon ug gusok; panit ug unod mangahukab tingali, tuwaytuway mangatangtang, patay pa gyod gani tingali, inatay!

 

Ang pamalikas nahimo hinuong hilomon nga pasalamat.

 

Sama sa babaye, gihinay-hinay sad nakog ligwat ang nalubong nga tsinelas, ug mihangad sa mga drayber, gidawat ang tanang panan-aw— ang maluluy-ong mga panan-aw— samtang sa akong pandungog nahimong bakgrawon ang inga sa lisang nga mga kabaw…

(KATAPOSAN)