Sugilanon ni Rey Araneta

Mayo 27, 2009

Dakbayan sa Bogo

 

SABADO ug bayle na sad.

 

Sama sa plaka sa pono nga pagabalik-balikon sa pagtokar, ingon sad niini ang akong kalibotan nga nagtuyok diha sa pito ka adlaw sa usa ka semana. Lima ka adlaw ko nga magdaro sa among banika. Napalhot na gani ang akong mga kamot sa paggunit sa taoran. Naunsa man sad si Tatay Ignacio nga didto man ko padaroha sa kilid sa banika nga batoon man kaayo didto. Nindot kuno to didto tamnag kamote ug balanghoy. Naluya gyod kog duot sa daro para lang modulot gyod sa yuta. Hayyy… karon makapahulay-hulay na usab ning akong mga luto sa palad kay Sabado na man sad unya ugma pa gyod Domingo— tingkatulog sa sama nako nga naungo sa bayle.

 

"Dong Julius, sugata unya si Arsenio sa Eskina-Kulo. Ato rong turno pagdawat sa pono," pasidaan ni Tatay nako samtang nag-ilis ko og T-shirt.

 

"Ato diay rong turno, Tay?" paneguro nakog pangutana.

 

"O, tawon. Pagkawos unya inigkahuman nimog sugat kay wala nay tubig sa banga nga mainom," mando ni Tatay nako.

 

Bantog rang sige lag aso sa kosina. Kaganiha pa gyod ni sa pag-abot nako samtang namaod sa hayop.

 

Nasingo pod nako ang makahilab-sa-tiyan nga mga linuto ni Nanay. Unsa kahay among sud-an, no? Maayo gyod ning turno mi sa pagdawat sa pono kay lami-lami gyod among sud-an. Sus, nindot gyod ning tag-iya ta sa pono kay libre ang panihapon unya lami pa gyod ang sud-an. Pagkasuwerte gyod ni Bay Arsenio, da.

 

Wala una ko maligo. Nagdali ko nga misugat kang Bay Arsenio samtang kilumkilom pa ug maklaro pa ang karsada.

 

Sa dalan, akong nasugatan si Nang Magda nga nagsangkiig tawon sa iyang baligya.

 

"A, sayoha god nimo, Nang. Ikaw ra mang usa lagi," timbaya nako. Naluoy nuon ko nga nagtan-aw niya nga nagkapuliki og lukdo sa mga baligya.

 

"Amaw man god ni si Delfin, wala pa mouli sa amoa. Kon makit-an unya nimo didto sa Eskina-Kulo, paapasa nya nako sa baylehan ug ipadala tong duha ka case nga Mucho sa balay. Palihog gyod ko, Dong Julius, ha. Asa na man kaha tong bataa?" Mikatab lang ang baba ni Nang Magda ug nagbagulbol gihapon bisan misaylo na nako.

 

Kilumkilom na gayod sa akong pag-abot sa Eskina-Kulo. Nanigarilyo si Bay Arsenio.

 

"Dugaya sa ulitawo, uy," ngisi niya dayong salibay sa upos.

 

Gipas-an dayon namo ang iyang mga dala. Si Bay Arsenio nagpas-an sa pono ug nagsalig-ay sa dakong bag nga puno sa plaka. Akoy nagdala sa trumpa ug usa ka bag-plastik sa mikropono.

 

"Tua na ang bapols ug bateriya sa baylehan. Nag-una na ganiha. Ako lang gipasakayg una sa trak sa tubo ni Berto. Maayo— tayming kay moagi man kuno to sila sa ilang Benjamin," pahibalo ni Bay Arsenio.

 

Midiretso mi sa ilang Benjamin diin didto ang baylehan. Nagtapok na ang ubang batan-on. Napahigayon na ang lamesa nga maoy tungtongan sa pono ug ang lingkoranan ni Bay Arsenio.

 

"Kugihana ni Julius, a, maayo man paliwatan," pasiaw ni Arlene diri nako.

 

"Maayo kay nakapanilhig na ang atong sekretarya. Day Arlene, isunod unya among tugkaran, ha," pasiaw sab nako nga nagngisi.

 

"Pagpuyo dinha. Wala gyod ka motabang sa imong nanay nga nagbako-bako gyod tog panilhig ganiha," singhag ni Arlene kanako.

 

"Nganong wala man nimo tabangi si Nanay nato, Day? Imo man lang gipasagdan ang atong inahan sa kanunayng panabang?"

 

"Hoy, pauli na didtos inyo, uy, Julius, ug kaligo una kay nanimaho kang tunaan. Gidili ra ba ang pagbayle sa way mga kaligo." Nagngisi si Day Arlene samtang naghapin sa lamesa sa pono.

 

Minghugyawg pangatawa ang ubang batan-on labi na ang grupo nila ni Delfin nga nagpabarog sa trumpa nga gihigot nila sa punoan sa duldol.

 

"Bay Delfin, gipangita ra ba ka sa imong mama. Tabangi kuno siyag hakot sa inyong tinda. Diin man ka maglaag?" pangutana nako nga naghangad kon hain mag-atubang ang trumpa.

 

"Aw, nagkita na mis Mama, Bay. Puwerte ganing sukoa, hehe. Nag-una na man god ko. Gidala na nako ang ubang tinda. Ganiha pa nakong gipasakay sa trak ni Berto," tubag usab ni Delfin nga miliso sa kawayan nga gihigtan sa trumpa nga gipaod sa duldol. Iya kining giliwag atubang sa balay nilang Arlene.

 

"Amaw gyod ka, Delfin. Ayaw tawon sa amoa ipaatubang, uy! Gihilantan si Mama. Dili unya to katulog," badlong ni Arlene.

 

"Aw, ato lang ning ipaatubang sa ilang Bay Julius kay ila man rong turno," tubag ni Delfin.

 

"Bisag asa, Bay, basta madungog," tubag ko usab nga naghikyad na sa mikropono aron matemplahan gilayon ni Bay Arsenio.

 

Nahuman ra gyod namog pahiluna ang pono sa baylehan. Nanguli una ang ubang batan-on aron makaligo unya makapanihapon ug makailis og arang-arang nga sinina. Mga bata na lang ang nagpabilin sa baylehan nga mentras wa pa kasugdi, sila una ang nagsige og sayaw-sayaw sa tunga sa baylehan. Ang uban nanagdagan-dagan. Nasigpatan ko si Iya Siding nga naluyag badlong sa mga bata.

 

"Hoy, mga panuwayng gagmay! Ayaw ra mo sigeg dagan-dagan kay madam-agan ninyong pono. Mga pesteng dagko!" Mao ni kanunay ang iyang sing-al sa mga bata nga kulisaw kaayong paminawon. Ang mga bata nga naanad na sa kanunayng pamadlong o dili ba napul-an na sa kanunayng pagyawyaw ni Iya Siding, wala na lang manumbaling. Tinud-anay ang pamadlong ni Iya Siding. Apan gisungog hinuon siya sa mga bata. Nalingaw gyod kong nagsud-ong nila nga magginukoray.

 

Giagda ko na si Bay Arsenio nga manihapon na sa amoa. Si Bay Delfin una ang among gipabantay sa baylehan. Amo siyang gibiyaan samtang nagpatokar sa "Rock Lobster". Mialingugngog gilayon ang kiat nga sonata nga gibanda-banba pagsabwag sa trumpa diin ang matag sonata maoy silbing panawag sa kadalagahan ug kaulitawhan aron sugdan na ang bayle.

 

"Maayong gabii, Noy Leo," timbaya namo sa among barangay tanod nga nagbitbit og petromaks paingon sa baylehan. Amo siyang nasugatan sa dihang minglugsong na mi padulong sa amoa. Si Noy Leo ang usa sa kanunayng magpahulam og petromaks. Gani, libre man ang iyang pagpahulam sama usab kanila ni Noy Jesus Ermac, Noy Canuto, Noy Ado Cañete, ug kanhi Barangay Kapitan Dadoy. Lima gyod ni ka petromaks ang kanunayng saksi sa panagtagbo sa mga dalaga ug ulitawo ug sa uban pang manambong sa bayle. May petromaks nga adto ibutang duol sa pono aron may iwag kon may pangitaong plaka ug, sa samang higayon, iwag alang sa sikit nga lamesa diin si Day Arlene mao ang nagbantay aron pag-abiabi sa mga mamalit og sonata.

 

Nahiabot mi sa balay ug nanihapon dayon. Pastilan, pagkalami sa manok nga sinabawan nga may tanglad ug kamunggay. Gipaningot gyod ko sa paghigop. Si Bay Arsenio usab, naunsa ba nga nagpakyut man kunohay ug nagpaulaw-ulaw. Pero sayod ko nga gigutom hasta bitok ning tawhana.

 

"Hoy, Dong Arsenio… kaog maayo! Nagtimitimi ka man," banos-banos nga agda nila ni Tatay ug Nanay.

 

Gipunayan ko usab og siko si Bay Arsenio aron dili mag-inarte. Humay pa ra ba gyod ang iyang kan-on kay kini laging bisita. Kami usab, mais man ang kan-on, dagko pa ra ba, numero katorse. Kon dili ko kahingiki og sanga sa bayabas, mamilit gyod sa akong ngipon ang mga sungo. Ambot ba nga kon magpagaling mi, dili man papanitan ni Tatay. Parehas ra man kuno na kon adto na sa tiyan. Pero dili nako ibaylo ang kahumot sa bugas-mais ngadto sa humay kay mas lami man ni paresan og sabaw sa inun-onang bulinaw o dili ba tulingan. Si Bay Arsenio usab nga wala maanad sa humay, mikombate usab sa bugas-mais ug nag-ilog man gani mi sa dukot.

 

"Hoy, naunsa man ning bataa nga dukot man ang gikaon. Dia, o, kan-on." Abi nakog ako ang gibuyag ni Tatay. Kang Bay Arsenio man diay gidudho ang babher sa humay.

 

Nakapanug-ab ko sa kabusog dayong ipis og Jaz Cola sa akong sartin. Giipisan usab nako si Bay Arsenio. Ang kanahan, bildo pa ang iyang baso nga gamiton lang namo kon pista. Naanad man god ni siya nga akoy tigtagay niya kon mag-inom mi sa baylehan.

 

Pagkahuman namog panihapon, mipahulay una si Bay Arsenio didto sa among balkon samtang nagdali-dali kog kaligo.

 

"Julius, ayawg paturagas sa tubig kay dili ra ba ikawy nagkawos sa banga," singgit ni Tatay nga nagpasidaan nga nalimtan nako ang iyang tugon kaganiha nga magsag-ob og imnonon. Misamot kabugnaw ang tubig sa tadyaw sulod sa banyo sa silong. Nadungog nako ang tokar sa pono. Samtang gikuskos nako ang kuloton kong buhok nga kada Sabado lang makatilaw og siyampo, midungan ko sa sonata sa pono:

 

Victims of love… a… brr…n love afir… so sad to see the d… ska…t…r everwhere…

 

Wa pa gyod nako masag-ulo ning kantaha bisan kapila na balik-balikag tokar kada bayle. Misamot pagkundat ang akong gibati nga naghinam-hinam nga makaadto na gyod sa baylehan. Didto, sugdan ko na usab pagtuyok ug pagtokar ang akong kalibotan. Wala na nako lugdi ang ubang bahin sa akong lawas ug nagdali-dali kog panghinawnaw.

 

Mipuli ang "Kuradang". Pero naputol. "Whip It" na sad. Wala gihapon mahuman. Patay! Nadaot man kaha ang pono ni Bay Arsenio. Ahh, basin gidula-dulaan ni Delfin mentras wala pa mi didto sa baylehan.

 

"Bay Julius, adto na ta basig gigutom na to si Delfig paabot nato. Wala na man matarong og patokar ang pono," agda ni Bay Arsenio. Nagdali-dali sab kog sul-ot og T-shirt.

 

Mitungas mi padulong sa baylehan. Layo pa gani, daw nalantawan na nako ang pagpanganaog sa kabituonan. Lainlain lang ang mga suga nga akong nalantawan. Nag-alirong ang mga sulo sa baylehan.

 

Didto sa tunga, kompleto na ang petromaks nga nag-iyahayg buswak og kahayag didto sa gisang-atang bu’s sa kawayan. Karong taudtaod, sila ang mga saksi sa mga halaray, kiay-kiay, ginaksanay, ug lambiyongay sa mga mamaylehay. Sa among pagdangadanga, nag-anam pag-ursa ang kakusog sa sonata. Ubay-ubay na tingali ang mga tawong nangabot, da. May mga tindera na sab sa daplin sa baylehan kansang mga baligya binanwagan lang sa sulo nga gama sa lapad nga botelya. May mga galon sa tuba, Mucho, Red Horse, lapad ug long neck nga Tanduay, mga garapon sa Halls, White Rabbit, ug Juicy Fruit. Kasagaran sa tindera mga babayeng gulang na o beterana na sa baylehan. Kon may mga gulang sang mga ulitawo agnihon sila sa pagsayaw. Mosugot man sad nuon sila pero ang uban magpaguyod gyod sa tunga sa baylehan nga labaw pa sa orihinal nga mga dalaga ug kon makaabot man gani sa tunga, hapit na sad mahuman ang sonata maong makalagot kay ipabalik man ang sonata labi nag hubog ang ilang mapares. Makalangan sa bayle. Pero naanad na ko niini maong hatagan na lang nakog higayon nga makahunat ni sila kay talagsa ra man sad ni silang manayaw. Maayo ra ba kaayo ni sila mokuratsa, mowalts, mo-cha-cha. Ako nga moanawns makakatawa lang pog apil, lanog ra ba kay usahay makalimot man pod ko nga dunay gigunitan nga mikropono.

 

Sinati na nako ang tanang panghitabo sa baylehan labi nag naay mga hubog, mga batan-ong magkainitay. Ang kasagarang hinungdan mao ang mga day-o nga sarang hambogeroa kay nagtuo nga sila ra gyoy nindot manayaw.

 

Talagsaon sab ang pasensiya nilang Arlene nga maoy gitahasan paglugit sa kadalagahan aron lang manglingkod sa tunga. Ambot ba, tungod sad tingali nga nasayod ang kadalagahan nga di gyod magsugod ang bayle kon walay molingkod sa tunga maong mosamot sad pagpalugit kang Arlene. Ug anha na manghunat ang kaulitawhan kon mamalit na silag sonata labi na kon manimaan sila daan kinsa ang ilang puniton sa lingkoranan. Sukad adtong napromot na kunohay ko kay gihimo ko nilang anawnser, nabalhin ang akong teritoryo sa tunga sa baylehan. Ako nay nagpadagan sa bayle kay mag-agad man sila nako kon unsay pamasahon nakong sonata. Mao sad to ang sinugdanan sa higayon nga makamando na ko kang Arsenio og pangukay anang mga plaka kon dunay pangitaon. Apan parehas ming nakasag-ulo na sa kolor sa mga plaka kon duna miy pangitaon bisan di pa namo basahon ang ulohan. Ingon sa ako ang nagkontrol sa kalibotan dinhi sa baylehan. Sa primero, lingaw kaayo ko. Apan sa kadugayan, ingon sa duna koy buot buhaton sa kinabuhi. Sama sa ubang mga batan-on ug akong mga kataligngan, dugay na gyod kong gustong manimpalad sa siyudad kay morag bugnaw kaayo sila si Tatay ug Nanay sa akong hangyo kanila nga motungha sa kolehiyo. Ako na hinuon ang natripan nga himoong SK Chairman kay milangyaw na man si Renato ug wala na kunoy laing mapili. Naahat ko. Maayo pa lagig padarohon lang kog estreyt lima ka adlaw, dili lang ang miting-miting ug sabot-sabot sa umaabot nga pista.

 

"Bay Julius, wa ra ba ko sa sunod bayle. Sa sunod semana, manglarga mi si Papa sa siyudad. Mangaplay ko sa Mitsumi." Giputol ni Bay Arsenio ang akong sonata sa paghanduraw.

 

"Modayon gyod ka sa imong giingon nako, Bay? Ayo-ayo na lang, ha." Mitokar na hinuon ang akong kasina sa higala. Gihinay-hinay nako og kuhit ang mga kubal sa akong mga kamot. Wala gyod ni siya masayod nga nasuya ko niya. Tanan niyang gusto gihatag gyod kaniya sa iyang ginikanan. Gani, siya ra man ang mibalibad sa iyang ginikanan nga dili lang una motungha sa kolehiyo.

 

"Gusto na ko nga manarbaho, Bay. Walay ayo kon ari lang ta pirme sa atoa. Mag-unsa man nang pono nga dili man permanente. Dili na man na siya kasaligan sa among panginabuhi." Seryoso gyod ni siya sa iyang plano, sama sad nako, pero ang kalahian lang kay sila si Tatay ug Nanay wala gyod mosuportar sa akong gusto.

 

Gipaspasan nako ang akong lakang aron magdali mi nga moabot sa baylehan. Dili ko gusto nga makadungog og usab kaniya nga maghisgot bahin sa pagpanarbaho sa siyudad kay basin mobalik na usab ang akong hilom nga kasina niya.

 

"Inighuman sa pista, Bay, makatrabaho na tingali ko sa Mitsumi. Manimpalad na sab ko didto sa siyudad," pangataposan niyang sulti, daw buot nang manamilit og sayo si Bay Arsenio nako.

 

"Ug ania na gayod ang atong pinalangga nga SK Tsirman… si Kagalang-galang Julius Bojos uban sa iyang amigo nga si Arsenio Patalinghug," daw sagol bugalbugal nga sibya ni Delfin sa dihang nalantawan na niya mi nga nagpadulong na sa baylehan. Siaw gyod. Apan bisan ingon niini kasiaw ang akong amigo sa tagay, usa lamang kadto ka yugto sa mabulokon namo nga panaghigalaay.

 

Mipahiluna gilayon si Bay Arsenio didto sa pono aron makapanihapon na si Delfin. Arang-arang kay napakgang kadtong dagayday sa among estorya. Ang kanahan! Desidido na gyong molarga. Sa hilom, gusto gyod kong makatrabaho pod sa Mitsumi. Gusto pod kong moasenso. Si Bay Delfin sab hapit na kuhaon sa iyang maguwang kay pasudlon usab og trabaho didto sa gam-anan og trailer sa may Pier Uno. Makamao man nuon siyang mang-welding. Nindot lagi gyod ning siyudad ang trabahoan kay sikat kaayo. Dako-dako nga dungog. Gibati nako ang dako nga kahingawa. Pastilan! Ako na lang usa ang mahabilin dinhi sa among baryo kon molarga si Bay Arsenio. Ang uban namong mga barkada ug higala sa baryo atua na man sa siyudad. Si Bay Junie atua sa Gaisano Metro, tigputos sa grocery. Si Bay Joel Potot nakatrabaho na sab sa bakery sa siyudad. Makamao na gyod momasa og pandesal. Manghambog pa ang buang nga ang taga siyudad nalumay kuno sa iyang singot kay mao may iyang itempla sa harina. Si Bay Crispin nakatrabaho sab sa Mitsumi uban nilang Bay Dado, Dioscoro, ug ang magsoong Avito ug Ricardo. Sila tingali ang nag-aghat kang Bay Arsenio nga moaplay, da. Nindot ra ba ang makatrabaho sa Mitsumi. Uniporme pa lang, desente na kaayong tan-awon: blue unya itom ang pantalon ug may ID pang pakapin. Dako-dako gyod ang suweldo kay minimum man. Ang akong inadlaw kang Patring kon magdaro ko sa ilang uma doblehon sa suweldo sa Mitsumi. Nakapalit lagi akong mga barkada og component. Hagtob na ra ba kaayo ang ilang balay. Ang nanay ni Avito nagdatahan dayon og Promac nga karaoke sa Conpinco sa Bogo. Sila usab si Bay Crispin duna nay TV nga de kolor, data-data. Asenso na lagi ang mga kanahan. Si Bay Arsenio usab may gisaad, kaniadto pa, bahin sa iyang pono.

 

"Ako nyang ilisdan og Akai ang akong sawns, Bay, para dili na ni sawayon sa taga Bogo. Mopalit ko og nindot nga amplipayer, kanang hagtob gyod para dili na nila sawayon ang akong pono nga karaan. Mao na unya ni ang atong gamiton sa pista para dili na ta mangabang sa sawns ni Quidato kada pista. Mahal ra ba kaayo og charge nya ang ilang opereytor dili papuli. Wa ra bay salig nato. Sila ra gyod ang moatiman sa ilang system. Aw, may katungod man pod sila kay sila man ang tag-iya pero mao lagi, mahiubos ta kay menos kaayo ang ilang pagtan-aw nato. Mora gyod tag kawatan sa ilang tan-aw."

 

Mangurog gyod sa kalagot si Bay Arsenio kada pista kay gawas nga dili na tagdon ang kagang-kagang niyang pono, kontra pa gyod niya ang grupo sa mga operator sa taga lungsod. Apil pod ko sa gibatig kahiubos ug kalagot ngadto sa operator nga taga Bogo. Mataymingan lang nga adto ni sila kaon sa amoa sa pista, butangan gyod nakog daghang betsin ilang sud-an. Tan-awon tag kinsay mauna og kalipong. Labaw pa nya nilay nahilo sa tulingan. Naunsa man pod ning taga amo nga kon pista na gani, gusto man kaayog bongga nga sawns. Bisan tuod ako ang SK Chairman pero dili ko kabalibad sa hangyo sa kadaghanan nga mangabang gyod mig sawns nga arang-arang ug labihang kusoga; disco lights pa bay imo nga nindot kaayo. Mobahad-bahad sad si Bay Arsenio dala ang pangluod nga dili na siya moserbisyo inigliwas sa pista o kaha kon dunay kaslon.

 

"Papahulaya sa god na imong pono kada pista," alam-alam ko usab sa akong higala. Mao nga, kay wala na may areglahong pono kada pista, ang tagay na lay atimanon. Wala pa gani magsugod ang pinalitay sa sonata, hubog na siya.

 

Gisuroy usa nako ang kilid sa baylehan kon aduna na bay kaulitawhan nga nangabot. Abiabihon man god nako sila kay kini laging isip SK Chairman. Gani, dili na pod ko kahatod sa mga dalaga inigkatingpamauli kay motabang man pod kog hipos sa pono. Serbisyo lagi.

 

"Dong Julius, tagay una!" dapit ni Noy Ado nga hubog na kaayo apan sige lang gihapog inom. Didto magpundok sa gamayng tindahan ni Benigna ang grupo ni Noy Ado nga sila si Jose, Toper, Nardo.

 

"Sige, Noy, salamat. Gatas lay akoa kay bata pa ko," pasiaw nako dayong lamano kaniya imbes dawaton ang baso. "Palit nya mog sonata, Noy. Nindot ra ba ka mo-cha-cha." Wala na lang sab manumbaling si Noy Ado. Bisan palahubog ning tawhana pero kaila gihapog tawo, dili parehas sa uban nga tugkan og amnesya.

 

May pipila nga kaulitawhang nanagbarog usab kilid sa baylehan. Ang uban kanila naghinay-hinay nag tagay og Mucho o di kaha Red Horse. Hasi kaayo ang mga tindahan nila ni Haydee, Rosita, Mamel, Lading, ug uban pa. Didto usab si Tiya Lydia, ang akong iyaan nga igsoon ni Mama, nagluto og binangkal.

 

"Tiya, binli nya kog lima kay akong ibato ugma sa buntog," timbaya nako sa akong iyaan nga gibuligan usab sa iyang kapikas nga si Tiyo Pedro.

 

"Hoy, Julius, humok tawon ni ron akong binangkal, dili parehas niadtong unang Sabado. Dad-i nya sila si Mama mo," tubag ni Tiya Lydia.

 

"Kon di ko kalimot, Tiya. Pero ihapit lang na ninyo sa amo inig-uli ninyo ni Tiyo," matod nako nga nagdali nga makaabot sa baylehan.

 

Nakita ko na usab ang grupo nila ni Arlene ug uban pang SK member nga nangabiabi sa kadalagahan nga molingkod na sa baylehan. Tungod sa kanihit na karon sa kadalagahan, hasta ang mga nanagtungha sa elementarya, gipugos nila nga manglingkod na sa tunga.

 

Gisugdan ang bayle human patokara ni Arsenio ang "Bayang Magiliw". Gibasa nako ang unang namalit og sonata. Didto sa lamesa, nagkapuliki si Arlene. Maayo gani kay anaa si Jingjing— iyang ig-agaw nga dalagita na usab. Mauwaw pang mobayle kon dad-on.

 

"Ania karon… usa ka sweet music… binayran kini sa Kanto Boys. Palihog lang walay sagol!" sing-al nako sa mikropono isip pasiuna sa bayle.

 

Gipislit, gialsa og gamay, gipaduol ang ngipon ngadto sa nagtuyok nga plaka dayong buhi ni Bay Arsenio sa dagom sa turntable. Mikanaas gilayon ang pasiuna sa hawot nga sonata. "When The Smoke Is Going Down". Mibaha gilayon ang pundok sa Kanto Boys padulong sa tunga sa baylehan hangtod sa nanaglingkod nga kadalagahan. Tagsa-tagsa og punit sa pares. Nagsugod ang bayle. Misenyas ang ilang lider nako nga si Bay Junjun.

 

"O, bayle sa tanan," sing-al usab nako. Ug misagol sab dayon ang laing grupo sa kaulitawhan.

 

"Usa ka hot music gikan sa Rugby Boys," basa na usab nako. Pastilan! Bisan unsa na may ngalan karon sa grupo. Milagubo gilayon ang "Tarzan Boys". Tungod kay wala may pahimangno sa mipalit nga walay sagol, daghan gyod ang nanayaw sa lainlaing kumpas. Way nahabilin sa kadalagahan.

 

May miawop nga usa ka petromaks. Nagkid-op-kid-op ang gasa sa kapula ug nawala. Gidali-dali dayon kinig kuha ni Noy Leo ug gibombahan. Apan wa na mahibalik ang puti niining kahayag. Wa nay gas. Gipahungaw na lang ni Noy Leo ang hangin niini. Tulo na lang ka petromaks ang mingkombateg banwag nga ambot asa sab kaha kutob ang lahutay. Ubay-ubay pa ra ba ning sonata nga binayran. Sagol-sagol lang. Waltz sa mga tigulang ug sa mga haligi namo sa baryo. "Malaguenia Cha-cha". Didto usab ang hot music nga paborito sa mga batan-on: "I Wanna Dance With You Like Cha-Cha-Cha", "Nevermind"; mga sweet music: "Woman", "Still Loving You", ug uban pa.

 

Akong nabantayan nga nag-anam nag kagamay ang hut-ong sa kadalagahan nga nanglingkod. Pero ingon gyod ni niini. Gikulbaan ko. Ning higayona, gisabwag na sab sa trumpa ang "What Am I Living For" ni Eddie Perigrina nga gituyo gyod pagpalit ni Noy Leo. Si Bay Arsenio nabawo intawon inig ukay ganiha gikan sa karaang mga plaka kay mao man gyoy girekwes ni Noy Leo ug sa kauban niyang mga tanod. Pastilan, diyotay na man lang diay ang kadalagahan sa among baryo! Ang uban tua na man god sa siyudad, kadaghanan nagpabuwan, ang uban nanarbaho sa Mitsumi lagi. Ambot ngano nga daghan mang batan-on ang nadani niining dakong kompaniya sa Hapon. Mora god nig magneto nga mihigop sa hapit tanan namong kadalagahan. Apektado hinuon among baylehan.

 

Ala una na dihang nahipos na namo ni Bay Arsenio ang pono. Sa amo lang una ni ipundo kay ugma na niya kuhaon kon naay sakyanan. Gipaningot intawon og pas-an si Bay Delfin sa bateriya. Ang mga bapols giyayongan sa ubang batan-on. Didto ni namo gibutang sa among kayda. Maayo kay nagmata pa si Tatay. Namulaw man tingali ni. Pero wala man ni siya moadto sa baylehan. Dili man sila mangadto si Nanay sa baylehan gawas kon pista kay motan-aw man sila sa pagpaso sa rayna ug mga dama.

 

"Taboni lang na ninyo og sako," mando ni Tatay kanamo dayong tunol sa sako nga igtatabon sa bapols didto sa among kayda. Ang turntable ug ang bag sa mga plaka didto namo isulod sa gamay namong sala.

 

"Pangape sa mo," agda ni Tatay sa mga batan-on. "Julius, andama ang mga baso," mando ni Tatay nako. "Duna koy gisikwate."

 

"Kuwarta lang kunoy kang Delfin, Noy Ignacio," tubag ni Kayok didto sa silong. Mohana na untag pauli ang grupo uban ni Bay Arsenio. Si Delfin nga nagdala og petromaks mipatid kang Kayok pero wala niya kini maigo kay milihay man.

 

"Ari na mo, pangape, diha lang mo sa balkon. Paresi ninyog binangkal," matod ni Tatay nga ganiha ra gyod ning sigeg yupyop sa iyang kuwako.

 

Sa dihang namauli na ang mga batan-on, nahilom pagkalit ang among balay. Mao lay mabati ang kanuos sa petromaks ni Noy Leo nga gibilin sab sa amoa.

 

"Tay, naa pay bahaw? Naa pa man tay sobrang sud-an ganiha, no?" pangutana nako kang Tatay. Gigutom ko pero gusto nakong makaestoryag usab si Tatay sa dugay na nga tuyo kaniya— ang paglangyaw sa siyudad.

 

"Naay daghan. Init pa nang sabaw sa linat-ang manok. Ako man nang gipaayopan sa takuri," matod ni Tatay nga milingkod sa atbang.

 

Arang-arang kay miatubang si Tatay nako. Makalugar na gyod ko niyag pananghid pag-usab. Dugay na ning gusto nako ibungat. Sama sa plaka nga pagabalik-balikog tokar, dili pod ko pul-an pagbalik-balik sa akong tuyo niya.

 

"Tay, ngaon ta," agda nako isip pasiuna.

 

"Sige. Busog pa ko. Manabako lang ko." Nagsige siyag yupyop sa kuwako. Pero ingon sa gipanid-an niya ang akong lihok.

 

"Tay, sunod semana, ako una ang operator kay si Bay Arsenio mangaplay sa Mitsumi."

 

"Unya makamao na ka anang pono?" sukit niya. Maayo unta kon motubay ni siya sa akong tuyo.

 

"Kamao na, Tay," matod ko. Apan giliwag gyod nako ang dagan sa among panag-estorya. "Tay, dali ra man kuno makasulod og trabaho sa Mitsumi. Dili kaayo lisod ang interview. Modawat man silag high school graduate sama nako," sugod nakong patokar sa kaugalingong sonata.

 

"Aw, madawat gyod na si Arsenio kay kugihan man. Di ba klasmeyt man mo?"

 

"O, Tay. Abi nimo, Tay, hapit tanan nakong klasmeyt nakatrabaho na. Nakapalit na gani silag kahimanan sa panimalay. Ang uban nila nakapasemento na man sa ilang balay," kombensir nako niya.

 

Apan sama usab sa naandan niyang tokar, wala siya ganahing makigtubay nakog estorya. Mitindog siya og milakaw paingon sa among sala. Gibati ko ang talagsaong pag-inusara. Giyarok nako paghurot ang Jaz dayong tindog aron ibutang ang plato ug kutsara didto sa planggana sa panghugasan uban sa kinan-an ganiha nga wa pa kahugasi. Gusto nako nga sundon si Tatay aron lugiton sa dugay na nakong tuyo niya. Naabtan nako siya nga naghigda tupad ni Nanay.

 

"Dong Julius, pagnga unya nang petromaks ni Leo," mando niya.

 

Mingiob ang balay human nako ariyahi sa hangin ang petromaks. Bugtong lamparilya sa altar ang naghatag kahayag sa kaadlawon. Akong giserhan ang pultahan dayong kuha sa banig ug gibukhad. Pero wa pa ko batiag duka. Gusto kong makighinabi kang Tatay.

 

Ang kaguliyang kaganiha sa baylehan, karon, gipulihan na sa tingog sa mga mangloy sa gawas. Bugnaw ang gawas sa hangin nga buot mangwiwi sa sawog. Sa akong tupad ang pono ni Bay Arsenio. Didto usab ang bag nga puno sa plaka. Saulado nako ang tanang tokar pero may talagsaong sonata sa kaugalingon nga buot nakong awiton.

 

"Nagmata ka pa, Julius?" may tingog.

 

"Oo, Tay," mubo kong tubag.

 

"Kon di ka kamata ugmag sayo, ako lang una ang motugbong sa Bogo," tingog sa kangitngit nga nangiway sa kahilom sa kagabhion. Apan wala nay sumpay.

 

Kahilom.

 

Mitakilid ko ug giatubang ang pono. Apan: "Nagsuwat mi kang Tiyo Esteban nimo. Sa sunod ting-abli, adto sa ka nila sa siyudad. Tiwas og eskuyla. Di ba gusto nimong mag-nautical?" Mao kining sonataha ang buot nakong mabati. Dili tiaw ang kalipay ko nga misayaw niining maong tokar ug nakapabuhi sa akong pangandoy.

 

Mihalang ang akong mata. "Salamat kaayo, Tay."

 

(KATAPOSAN)