“Anti-Christ brew” ang kape kaniadto?

Ni MERRIAN PIQUERO SOLIVA

KITANG tanan adunay nagkalainlaing sugilanon panahon sa ting-ulan. Aduna usab kitay nagkadaiyang gimbuhaton nga diin maoy makapaugnat sa atong kusog. Apan dinhi kita magkasusama kasagaran -- ang usa ka ligong nga kape. Tinuod nga daghan kaayong butang nga makapahinumdom kanato niini, apan pipila usab kanato adunay mga dili maayong kasinatian.

Matawag ako nga hinginom kaayo og kape kaniadto (tungod kay ubay-ubay man gayod ang akong matempla – ilabi na kon ting-ulan ug dili mahimong kompleto ang adlaw kon wala ang akong higala nga kape). Apan wala nako kini baleha, ngani, wala koy ikasulti nga daotan kabahin niini tungod kay nalingaw man ko kada higop ug ang akong tiyan miangay man pag-ayo.

Usa niana ka adlaw, nahibulong ko kay kalit man lang kong miundang (sa sagad nakong pagtempla sa kape) -- wala koy mahikap nga rason tungod seguro nga sugo lang sa akong galamhan.

Apan kining maong pag-undang wala magpasabot nga dili na ko moinom. Ang akong buot ipasabot niini, dili na ko kanunay motempla. Kay moinom pa man ko panahon sa pamahaw ug ngani sa paniudto aron ipahumok sa bahaw nga akong balon.

Dili gayod ikalimod nga daghan kanato ang ganahan og kape. Ngani, daghan kaayong mabulokong ideya nga mosantop kanato kon adunay usa ka ligong nga kape sa atong tapad. Tungod kay matawag man nato kini nga “energy booster.” Sa laktod nga pagkaestorya, mogimaw ang nahikatulog ug gitan-ogan natong mga abilidad.

Gani mahimo mang sadya ang usa ka panagtapok kon adunay kape ug cookies sa lamesa. Ug ang tanan magbayloay na dayon og daghang kasinatian ug estorya. Makahimo kini pagpahapsay sa dagan sa kukabildo ug matawag nga kompleto na ang usa ka adlaw.

Apan nasayod ba kamo nga ang kape gidili sa mga Katolikong pari niadtong unang panahon didto sa Roma? Ila kining gidili tungod kay usa kuno ka ilimnon sa mga diyablo o sa Iningles pa ‘drink of the devil’ tungod kay ang bino nga gigamit sa holy communion sagrado man ug ang kape dili mahimong sagradong puli sa bino kay makabuang man kini o ‘it could make the mind insane’ (tungod kay ang kaparian wala pa man masayod sa epekto sa caffeine busa mihatag sila og usa ka kongklusyon ug ila kining gitawag og usa ka “anti-Christ brew.”

Tungod niini, nahimong usa ka kontrobersiyal nga ilimnon ang kape. Busa, si Pope Clement VIII niadtong 1500’s nangita og tubag niini. Iyang gitilawan ang kape kon tinuod ba gayod nga anti-Christ brew ug usa ka drink of the devil. Apan sa iyang pagtilaw, dako kaayo ang iyang kalipay, miangay siya sa kalami niini. Busa iya kining gibunyagan ug gideklarar sa publiko nga dili sala ang pag-inom sa kape. Sugod niadto, ang kape nahimo nang inadlaw nga ilimnon sa kalibotan sa mga Kristiyanos.

Laing kamatuoran sa kape nga giasoy sa coffeebeanery.com mao ang kapanahonan sa kape o ang iyang timeline. Segun sa mga asoy ug panukiduki sa mga botanist, mingtuo sila nga ang kape nagagikan sa Ethiopia ug gasugod kini isip usa ka pagkaon (isagol sa dinugmok nga berries ug animal fat), dili usa ka ilimnon. Ang unang kapeng ilimnon gi-ferment sama sa bino.

Sa mga Arabo, pabukalan nila ang hilaw nga liso sa tubig aron mahimo kining init nga ilimnon ug mingtuo ang mga negosyanteng Arabo nga ang kape nakuha nila gikan sa Ethiopia padulong sa Gulf of Eden ngadto sa Yemen pinaagi sa pantalan sa Mocha. Ngani, ang mocha usa na man karon ka flavor sa kape.

Ang kape gigamit isip puli sa bino ug gidili sa Islamic Law. Gigamit kini sa unang religious ceremonies sa wala pa ipainom sa kadaghanan. Ang mga Arabo minghimo og usa ka pamaagi sa pagpatubo sa kape sa ilang mga nursery, busa ang pagpamaligya sa kape, alang kanila, usa ka mahinungdanong buluhaton. Busa, kon kinsa man nga makit-ang gakuha o namupo niini pagasilotan sa kamatayon. Ug gituohan usab nga ang mga religious pilgrim kanhi padulong sa Mecca minghapit og kape gikan sa Egypt, Syria ug Turkey.

Hangtod nga aduna nay nakaplagang laing pagpreparar sa kape. Kini mao ang pagsangag sa liso sa kape ug pabukalan aron makahimo og usa ka yellowish drink. Niadtong 13th century, ang mga Turks mingpulbos sa gisangag nga mga liso sa kape ug gisagol nila kini sa tubig ug mga panakot (sama sa cinnamon, cardamon ug cloves) ug gipabukal aron mahimong Turkish coffee.

Aron mapadali ang paghimo sa Turkish coffee, usa ka imbensiyon ang namugna nga gitawag og Ibrik (usa ka takuri nga ang porma susama sa hour glass).

Niadtong 15th century, ang unang coffee house gibuksan didto sa Mecca ug sa Constantinople ug Damascus sa 1550s. Sa laing bahin, ang mga Venetian trader maoy unang mipagawas sa kape ngadto sa sidlakan ug sa Italy.

Sa 1616, ang mga Dutch mingkawat sa tanom nga kape gikan sa Yemen ug niadtong 1650 ang unang coffee house sa Italy naablihan, ug usab ang first English Coffee House sa Oxford diin usa ka Turkish immigrant nga ginganlan og Jacobs and mihimo niini. Didto sa London, naabli usab ang unang coffee house niadtong 1652.

Sa 1656, ang pagtanom sa kape didto sa Dutch colonies sa Ceylon ug Java misugod. Tungod kay malamboon man kaayo ang pagpananom niini, ang Java nahimo na usab nga usa ka flavor sa kape. Hangtod nga milangyab pa ang pagpamaligya sa Amsterdam. Sa 1670, ang unang coffee house sa Boston giablihan ni Dorothy Jones. Ug ang first Viennese Coffee House nga ginganlan og Blue Bottle naablihan ug ang green coffee beans nabilin human mapilde ang Austrians sa mga Turks.

Niadtong 1689 ang Café Procope sa Paris giablihan diin ang kanunay mobisita didto mao sila si Rousseau, Voltaire, Napoleon Bonaparte ug Benjamin Franklin. Mao seguro kini ang hinungdan ngano nga nadala usab sa atong katigulangan hangtod karon nga ang inilang mga tawo moinom gayod og kape.

Sa 1700s, daghan na kaayong coffee houses ang naablihan sa London diin gitala kining miabot hangtod sa 2,000 ka buok. Ingon niini kainila ang pag-inom sa kape. Alang sa inyong kasayoran, ang Lloyds of London nga karon usa na sa labing dakong insurance house sa kalibotan, nagsugod lang sa usa ka coffee house kaniadto.

Sa 1714, ang mga Dutch mingpadala sa ilang mga tanom nga kape kang King Louis XIV sa France aron iyang matilawan unsa kalami ang kape. Human sa duha ka tuig, ang mga Dutch mingdala sa ilang kape gikan sa Java ngadto sa Dutch Guyana sa South America. Ug ang kinakaraanan nga coffee shop nga hangtod karon anaa pa gihapon mao ang Café Florian sa Venice nga giablihan niadtong 1720.

Niadtong 1730, ang katawhan sa Britanya mingkuha og kape didto sa Jamaica og ang Guatemalan’s nakadawat sa ilang unang tanom nga kape sa 1750 hangtod sa 1760. Sa 1779, ang kape mikuyanap gikan sa Cuba hangtod sa Costa Rica. Ang Mexico sa laing bahin nakadawat sa ilang tanom nga kape sa tuig 1790 ug ang Hawaii kaniadtong 1825 pinaagi sa Rio de Janeiro.

Sa 1843, ang Paris nabalitaan nga misuporta og 3,000 ka coffee houses. Usa niini mao ang Café de la Paix nga hangtod karon abli lang gihapon. Niadtong 1878, ang pagpaila sa kape ngadto sa British East Asia nahitabo. Busa, ang kape pagkakaron maoy giila nga ikaduha sa oil sa tibuok kalibotan nga largest-traded commodity.

Sa kapenijuan.com, ang atong nasod gigasahan usab sa upat ka klase sa kape nga mao ang Arabica, Robusta, Excelsa ug Liberica. Didto sa Lipa unang gitanom ang kape sa atong nasod. Ug ang Dakbayan sa Amadeo, Cavite maoy giilang coffee capital sa Pilipinas.

Matod pa sa kabayancentral.com, ang world’s rarest gourmet coffee beverage makita sa Pilipinas pinaagi sa Philippine Civet Cat (Kagwang) nga mokaon sa kinahinogan nga bunga sa kape. Tungod kay dili man sila kahilisan, ang kagwang (alamid sa Tagalog) motan-og sa ilang hugaw o tai ngadto sa kalasangan diin ang mga mag-uuma maglisod na pagpanguha niini. Ang asido sa tiyan ug enzymatic action maoy mopahimo sa usa ka linaing fermentation process nga maoy mohimo sa liso sa talagsaong kape sa tibuok kalibotan (world’s rarest coffee beverage). Dili pod paulahi ang Pilipinas, di ba?

Kape. Dili ba sa pagsulti pa lang, aduna na kini intriga? Morag gikan sa laing lugar ug alang lang sa mga dato? Puyde ni, tungod kay ang kamatuoran, ang kape adunay lawom nga romantic past nga gihabolan sa misteryo ug libod-suroy. Aduna kiniy nagkadaiyang ngalan gikan sa nagkalainlaing lugar.

Gahwah ang tawag sa mga Arabo sa kape. Sa Spice Islands, ginganlan kini nila og Java. Sa Portuguese Explorers, gitawag kini nila og Café.

Gani, ang café mikatap pa gayod pag-ayo ug nahimo kining usa ka lugar tapokanan. Ug kini nagasugod sa halayo kaayong dapit sa desiyerto.

Mga ka-BISDAK, mihigop ka seguro sa unang ligong sa imong kape sa pagbasa niining maong artikulo. Manghinaot ako nga ang kalami ug ang kahumot niini modala kanimo sa imong paglawig sa panikaysikay sa kinabuhi.—