Nobela ni Gremer Chan Reyes
(Anib 4)
SA ilang talad-kan-anan nianang buntag, gipahinumdoman niya ang iyang bana sa sulat sa kombento dihang nahuman nag pamahaw ang tawo.
“Sulat, Mama?” ni Abe nga natingala. “Unsang sulata…?”
“Sulat sa simbahan. Wa diay nimo mabasa?”
“Hain man?”
“Imong gidawat,” ni Martina nga nahimalingwa nga siya na hinuon ang pangitaan. “Tan-awa sa imong pantalon.”
“Yamat, unsa man kadto?”
“Tigom.” Gisayran siya sa asawa. “Tigom sa kombento.”
“Si Monay nga nanglaba nga nakadungog sa gikagubtan sa magtiayon misulod sa kan-anan nga basa. “Mao ba kini, Nyor?” sa labandera nga mipakita sa basa nga sulat niyang nakuha sa pantalon sa iyang agalon.
“Mao na, Monay,” ni Martina nga wa mahinugon sa sulat. Sa sulogoon siya nahingawa nga mibatig kahadlok nga makasab-an.
“Nabasa, Nyora,” ni Monay nga wala mahimutang nga nakasala. “Dinha sa iyang pantalon.”
“Di bale… Kalimti. Di ba gisultihan ka man nga di manglaba nga di makapamahaw?”
“Unsa kadtong sulat, Mama?”
“Tigom sa simbahan. Gikinahanglan kang makatambong.”
“Tigom! Hmmm. Mao kana. Di sila malimot kang Abe kon may kuwarta nga pangitaon. Unsa na sad, Mama.”
“Sa miaging tigom, nasabotan ang pagbalhin sa simbahan. Karon sabotan ang yutang paliton.”
“Balhinon ang simbahan?” Nakugang si Abe. “Ngano diay? Unsay nahitabo ning karaang simbahan? Gikaon sa anay ang batong manunggol?”
“Maayong motambong ka aron hisayran mo,” tambag ni Nyora Tina.
“Asa magtukod og bag-o?”
“Nahunahunaan ang Bungtod District. Sabotan pa.”
“Kanahan ang nagluto ning potahe nga gikaon sa kura.” Midahunog ang tingog sa tawo sa talad-kan-anan.
“Hinaya ang tingog mo, Abe. Di ko bungol nga gikasulti.”
“Di ko mahimutang ning dakong binuang.” Nagkayo ang kapungot ni Abe. “Usa kini ka dakong binuang. Kinsa kaha ang nagsulsol sa pari?”
“Tinguha kini sa kura.”
“Diay ba?” Mitindog si Abe nga nanighawak. “May bakukang nga nagkutkot sa utok sa kura kon mao.”
“Pagmatngon sa sinultihan mo, Abe.”
“Kinsay mahimuot?” ni Abe nga sa asawa na hinuon manghimungot. “Ang simbahan nga sayon lang maabot sa manimba sa patag ipatong na tumoy sa bungtod nga mahimo nang kahasol sa luyahog tuhod. Maayo ba?”
“Ang simbahan sa bungtod, Abe, duol na sa langit.”
“Di lang ko gusto, Mama, nga mahimong kabahin ning ilang kabuang.”
“Nganong ikasakit mo man sa buot, Abe,” ni Martina nga nahubsan sa pailob sa iyang bana, “nga mosulod ka man lag simbahan kon may ludhan sa kasal kun mangugos sa batang bunyagan.”
“Unta kon si Abe dili sabdon. Unsay ipasabot nga sa meeting nila ko patambongon?” Nangusmo si Abe. “Nalimot tingali ang kura nga kining simbahan natukod sa kusog sa mga lumad. Nalibwas na ang gahom sa Katsila. Panahon pa na sa Amerikano. Wa nay guardia civil nga sayon matuman ang iyang pangayoon.”
“Mag-amotay, Abe, nga matukod kining bag-ong simbahan.”
“Mao kana. Mag-amotay. Ingon lang niana kasayon. Mao kana kanunay. Ug tagpila man, Mama?”
“Wa pa hisayri. Ang yuta maoy unang alingahon. Kanay katuyoan sa tigom karong alas diyes sa buntag sa kombento.”
“Kon nahimo ang unang kasabotan nga wala ko,” matod ni Abe, “di kakulangon kon wala ko karon.”
“Didto ka sa Manila mao nga ako ang nakatambong. Karon kay nahiuli ka na, ikaw ang gisulatan nga gikinahanglang motambong sa panagsabot.”
Mitindog si Martina ug milakaw sa kosina kon nangaon na ba ang mga katabang. Mao kini siya. Iya gayod tan-awon kon nakapamahaw ba ang mga katabang. Usahay ugod sila mahikalimot man lang sa pamahaw kon makasugod na sa ilang trabaho.
Si Abe nanaog ug milakaw paingon sa kuwadra ni Bravo Bruja. Mao kini ang iyang buhaton matag buntag human sa pamahaw, ang pagsusi sa kabayong lubos itom nga iglulumba sa karera. Init ang iyang buot. Apan malingaw siyang makakita sa kabayo niyang si Bravo Bruja.
“Buenas dias, Señor,” ni Tasyo nga nagpalakaw-lakaw sa naghangos nga kabayo.
“Buenas dias, Tasyo,” ni Abe nga midawat sa katahoran sa iyang tawo nga nag-alima sa kabayo.
Sa mga yanong lungsoranon nga ubos sa iyang pagtan-aw, igo lang si Abe moyango sa iabot nga pagtahod sa iyang pagka tawo. Apan lahi ang pagtagad niya kang Tasyo. Mobalos siya pagtimbaya sa nag-alima sa iyang kabayo.
“Gisingot man pag-ayo, Tasyo,” ni Abe nga nakatan-aw nga nagkadusingot ang naghangos nga kabayo.
“Napulo ka kilometro ang gidagan niya ron, Nyor.”
“Sa dalang provincial, Tasyo?”
“Dili, Nyor. Delikado sa gawas. Sa oval sa tulunghaang publiko.”
“Gidili ang lumbaanan sa atleta, Tasyo?”
“Bitaw,” ni Tasyo nga mipahunong sa pagpalakaw-lakaw sa kabayo pagtan-aw nga kini wala na mohangos. “Sabado ron, Nyor. Way klase.”
Gitrapohan ni Tasyo ang lawas sa kabayo nga natumog sa singot sa limpiyong nuog. Dihang nauga na ang lawas sa mananap, iya kining gibalik sa kuwadra.
“Maayo tingaling sa Monteverde mo siya mansoha, Tasyo,” ni Abe nga mibatig kaikog sa Amerikanhong superbisor sa tulunghaang publiko. “Basig kitay himoong hinungdan nga misunod ang uban.”
“Unya… si Arabo, Nyor… Dad-on ko nganhi?”
“Ayaw. Way makaatiman sa burukinto dinhi.”
“Wa tay kuwadra nga kabutangan kang Bravo Bruja didto.”
“Si Desto pabuhata.”
“Nagtrabaho sa kamarin, Nyor.”
“Ipahunong una ang trabaho.”
“Sultihan ko si Desto, Nyor.”
“Pahatod sa kotse ni Tiboy,” ni Abe nga mitan-aw sa iyang relo. Hapit na ang tigom sa kombento. “Dako ang pagsalig ko ning kabayo nga magdala sa bandila sa kadungganan sa Monteverde.”
Nakapanglingo si Tasyo dihang nakabiya na si Abe. Tinuod nga kini si Bravo Bruja usa ka talagsaon nga kabayo nga napanag-iya ni Nyor Abe. Dili lang nga sa mga kabayo nga miagi sa iyang mga kamot kini may talagsaong katulin, may kusog kini ug lahutay. Masinabtanon nga mananap. Dili niya hinungdanon ang latos. Ang kabayo makasabot sa tawo sa iyang likod. Naa kaniya ang kusog ug lahutay apan giagad niya ang tawo nga masayod kanus-a niya buhian ang kusog niyang tinagoan. Mao kana ang kabayo nga si Bravo Bruja.
Nakamatikod niini si Abe. Mao nga giampingan sa tawo kining kabayo sa iyang kamot. “Maayo gayod nga pagkabuang ning bisyo sa karera si Nyor Abe,” ni Tasyo nga naglantaw sa tawo nga naglakaw ngadto sa simbahan. Dili kini mohiling sa balita inig-abot sa inadlaw nga mantalaan. Maoy pangitaon sa tawo ang sports nga hisayran ang resulta sa mga kabayo nga nanagan sa karera.
Nagbaton bitaw siyag kaikog kang Nyora Tina. Gani, mipasabot man siya mga mobiya na sa iyang paggalam sa kabayo. Apan giusbawan hinuon siya nga dili lang mopahawa. Wala man hinuon siyay nadunggan nga pagpiot sa asawa ning bisyo sa iyang bana. Wala man lang gani magtagad sa pagpunay og lakaw niini sa Manila bisan pa sa mga tabi nga may babaye ang tawo didto. Ang iya lang ni Nyora Tina nga mahinultol si Nyor Abe nga dili mabiyaan ang gimbuhaton sa tawo sa iyang pamilya.
May adlaw nga misilaob ang kasuko ni Nyora Tina nga wala masugat ni Nyor Abe si Divina sa airport nga miabot gikan sa Manila. Nasaag siya, matod ni Abe, didto siya tunga sa Hipodromo, Mabolo ug nalingaw sa lumba sa kabayo niadtong adlawa.
“Ikaw, Abe, maayo gyong pagkabuang sa kabayo,” ni Martina nga namula ang dagway sa kapungot. “Nahadlok ko, Abe, nga nawad-an ka na sa tawhanon nga pagbati. Nahimo ka na man hinuong kabayo sa imong pangisip ug panan-aw sa kinabuhi.”
Nagsugod na ang tigom pagsulod ni Abe sa kombento.
“Maayong buntag,” ni Abe nga misulod sa tigom.
“Nia si Abe,” sa kura pagkamatikod nga si Abe ang nahiabot. “Diay lingkoranan…”
“May sulat,” ni Abe nga wa magtagad sa gitanyag nga lingkoranan.
“Hinungdanon kining pagtambong mo karon, Abe,” matod sa kura. “Maayo tingaling mabasa sa sekretarya ang mosyon ni Guno Ypilan alang sa kasayoran ni Abe.”
“Yuna pa. Yuna pa…”
“Unsa kana, Abe?” Sa kura nga kahatagan si Abe og higayong makasulti.
“Morag wa ko hisabti kining inyong kadasig og kabigsa,” matod ni Abe. “May semana lang kong nawala ug nia mo nga nagdumali nga mahingpit ang kasabotan kon unsa man nga buot himoon sa akong likod?”
“Gikasubo nga nahimo ang unang mga pagtigom nga wala ka.” Mapaubsanong mipasabot si Padre Baluyos sa kahimoan sa mga meeting nga wala ang tawo. “Apan kami nagtuo nga di mo ikahigawad ang kasabotan alang sa kaayohan sa atong parokya.”
“Nagtuo ko, Padre,” ni Guno Ypilan nga mitabang sa kura nga ikapasabot ang maayo nilang katuyoan, “nga ikahimuot ni Abe kining bag-ong simbahan nga tukoron.”
“Magtukod og bag-ong simbahan ang nadungog ko?”
“Mao kanay gikasabotan, Abe,” ni Tiban Yap nga mipaluyo sa pahayag ni Guno Ypilan.
“Diay ba?” ni Abe nga nakasabot nga bug-os ang katuyoan sa pagtukod og usa ka bag-ong simbahan. “Asa ninyo tukora?”
“Asa nato tukora, Abe…” ni Nyor Ikoy nga buot mopahinumdom sa tawo nga siya kabahin ning balaan nilang kapangakohan.
“Di tukma nga pagkasulti, Mayor,” ni Abe nga buot molihay sa tanyag sa panag-uban. “Wa koy nahimong pasalig paluyohan ang tinguha sa gitukso kong katuyoan niining tigom.”
“Hisabtan ko,” ni Tasyong Pedroza, “nga wa ikahimuot ni Abe ang tinguha ta ning atong tigom.”
“Di kay sa wa ko ikahimuot, Tasyong.” Nangatarongan si Abe. “Buot ko lang hisabtan nganong magtinguha mang makagasto nga unta lig-on pa man kining karaang simbahan?”
“Tinuod kana, Abe,” undayon sa kura sa natan-aw sa tawo sa karaang simbahan. “Gitinguha lang sa parokya nga makatukod og usa ka bag-o ug hamugaway nga simbahan. Nagkadako kining lungsod sa Bogo busa angay lang kitang makatukod og usang mosibo sa panginahanglan sa mauswagon nga katilingban.”
“Unya, ang galastohan? Di ta tambayawan, nga makahimog balay sa laway lang.”
“Mao gani nga nahimo kining tigom. Kay kon mahimo lang sa kura, ngano nga manguot man ko sa inyong bolsa?”
“Dinha ra.” Mikatawa si Abe. “Mao kanay bukog sa katuyoan.”
“Dili sayon pakatawhon ang damgo ta, Abe.” Nakatimang si Tiban Yap. “Duna tay mahimong pag-antos. Apan di ta igsapayan sa tinguha tang makapangalagad sa atong Diyos.”
“Kon mao, unsa man? Tumpagon kining karaan aron makabarog ang bag-o ninyong gidamgo?”
“Dili dinhi sa patag tukoron ang bag-ong simbahan, Abe.” Gipasabot ni Nyor Ikoy si Abe. “Adto sa Bungtod.”
“Sa Bungtod?” Milaghaw ang tingog ni Abe sa wa damhang pagkuba sa iyang dughan. Tinuod gayod diay ang gikasulti ni Martina. Sa Bungtod tukoron ang bag-ong simbahan.
“Wa ko lang hisabti kining paghatag ninyog kalisod sa mga luyahon nag tuhod. Di ba ikatingala nga ang simbahan nga nakapanag-iyag dakong plaza mabalhin nga magtuk-ong na lang sa tumoy sa bungtod?”
“Mao kanay matan-aw nga kakulangon sa bag-ong simbahan,” dawat ni Anastacio Pedroza sa natan-aw ni Abe sa simbahan nga tukoron sa Bungtod. “Apan ang plaza nga ihikaw dili ingon kabililhon sa balaang katahoman nga mapanag-iya sa balay-alampoanan nga makita ta tumoy sa bungtod.”
“Unsa kana, Tasyong?” ni Abe nga wala makasikop sa gipasabot ni Anastacio Pedroza.
“Among natan-aw, Abe,” sa kura nga naninguha nga madani ug masibot si Abe sa gitinguha sa parokya, “ug hinaot imo sab makita nga ang simbahan tumoy sa bungtod malantaw nga langitnong katahoman sa atong kinabuhi. Matag oracion sa kahaponon madungog ang bagting sa kampanaryo ug maduhayag ang simbahan nga usa ka parola sa kahayag nga magtultol sa atong mga lakang sa pagpangita sa kahayag sa atong panimuyo. Dili ba kana matahom alang kanimo?”
Sunod anib: