Ang Talagsaong Magbabasa sa Bismag

Nila ni PASCUAL L. REJAS ug TRANQUILINO P. UDARBE

DIHAS lutaw nga pagbati ni Ginong Alejandro ‘Al’ E. Casiño, among himatikdan ingog dili matugkad ang giladmon sa iyang kahinangop, dihang sa linawas gayod nahimamat niya ang associate editor sa Bisaya, kauban niining mga tagsulat.

Dugay nang panahon nga nangandoy si Al Casiño, nga unta mahikap niini ang palad sa timonil sa mantalaan. Ug usa sab sa katuyoan ning atong associate editor ang pagpakigbagat sa nahiuna. Among gikuyogan ang kapitan sa Bismag, dinhis Dakbayan sa Cagayan de Oro, human niadtong worksyap seminar, kinsa ang nagdumala sa magasing Bisaya usa sa mga lektyurer sa pasinati sa Panitik ug Batadila sa Binisayang Sinugboanon kaniadtong Pebrero 22-23, 2007 nga gipahigayon sa Mini-Theater sa MSU-IIT, Iligan City.

Apan kinsa si Ginong Alejandro ‘Al’ E. Casiño sa kinabuhi sa Bisaya? Si Al, usa sa mga yano apan madukoton ug malahutayong magbabasa ning sinemanang basahon. Nagsugod siyag baton sa hulad niini sukad pa niadtong tuig 1972 ug hangtod karon.

Hinuon, dili katingad-an kansang kamada sa katuigan miliundok nag katloan ug lima nga sa walay pagkutat nagapakli sa mga panid niini. Nahimo siyang ‘adik’ sa makalingaw ug puno-sa-pagtulun-ang Bisaya sa nagpanuigon pa lamang si Al og napulog tulo.

Nakabig kami sa dakong pagtuo nga nagbasa gayod ang tawo sa maong magasin kay gipanghinganlan niini ang idolo niyang mga magsusulat ilabi na sa mga sugilanon, ngani, adunay nasangpit nga mga ngalang ‘atua na’.

Nahimugso siya nga adunay kakulian sa panan-aw. Niadtong tuig 1959, natawo si Al ug mitipon sa kinabuhi sa kalibotan nga daan nang napagngan sa kahayag ang tuo niyang mata. Ang wala nga mata maoy gisaligan sa pag-iwag apan sa hagip-ot ug daginoton kaayo nga kahayag nga makita. Paglusad sa iyang tukmang panuigon, naningkamot paglakang tumong sa tunghaan sa buhilaman aron makapasilong sa balay sa kaalam.

Kasamtangang nanimuyo si Al Casiño uban sa iyang asawa ug usa ka liwat-babaye, sa Dalan Burgos, Cagayan de Oro City. Sumala sa asoy ni Al, inigbasa niya, ipaduol gayod pag-ayo ang Bisaya diha sa wala niyang mata nga may kakulian sab. Duha ka pulgada ang gilay-on niini aron gayod masihag ang mga titik. Ingon niana katidlom ang iyang pagka ‘adik’ sa Bisaya ug ang pagka mahigugmaon niya sa pagbasa. Daw dili lalim, apan para niya, anaa sa pagbasa ang tinuod nga kahayag— ang kahibalo, ang kaalam.

Sa among nasayran, si Al Casiño, mahiligon usab sa arte. Ingog aduna gani siyay kasibot sa pagpanulat ugaling nahimong sagabal ang kaalum-om sa panan-aw. Bisan pa man, anaa sa iyang pagka tawo ang hiyas sa arte. Nakighugoy siya sa mga tawong mahiligon sa musika ug tig-ekstrahan kaniadto sa mga role sa drama sa tablado. Sakop siya sa usa ka banda hangtod niining panahona. Si Al, maoy drummer sa grupo. Ang iyang talento maoy nakapahimo niyang regular nga empleyado sa probinsiyal kapitol diha sa pundok nga maglilingaw-manunugtog. Sila ang sagad dapiton sa kalungsoran kon may pangilin sa usa ka lungsod sa Misamis Oriental. Ug libre ang ilang serbisyo sanglit sinuholan sila sa gobyerno sa lalawigan.

Dugtong sa kamahiligon ni Al sa musika, nahalurat ang among mga mata dihang gipakita ug gipabati niya kanamo ang usa ka paagi sa pagmugna og huni pinaagi lamang sa pagpakpak sa iyang duha ka palad nga gipadip-ig sa baba niyang gipanganga. Ang hinagubhob sa pakpak makapalutaw og usa ka matang sa huni agad sa tiyempo sa iyang pagpakpak. Makatokar siyag huni sa cha-cha, tango ug boggie. Ambot kaha sa sweet music. Nakalimot kami sa pagpangayo og sampol. Mao pa sukad namo nakita ug nadungog ang maong matang sa maingon tang instrumento. Ginganlan kini ni Al og ‘hands music’.

Minyo si Al kang Lydia Casiño. Usa pa ang ilang anak – si Lyle Casiño, nagpanuigon og 10 anyos, nagtungha sa ikatulong ang-ang sa elementarya. Kini si Lyle mao karoy tigbasa sa Bisaya alang sa pagpaminaw sa iyahang papa sanglit, matod ni Al, misamot na ka grabe ang diperensiya sa iyang panan-aw.

May pamahayag ang tawo dihang gisukot kini bahin sa iyang laraw sa kinabuhi. Tinguha nilang magtiayon ang pagpabarog og massage clinic. Ngani, sa maong paghiduaw namo kang Al, wala ang iyang kapikas sa kinabuhi. Atua kini sa Cebu, nagbansay sa pagmasahe: reflexology ug accupressure. Buot usab niyang matabangan kadtong mga tawong may kakulian sa panan-aw, pinaagi sa pagtudlo niadtong mga interesado.

Sa taudtaod namong panaghinabi, nasayran ni Al nga gikan pa kaming nanambong sa worksyap bahin sa Cebuano Grammar (Batadila) ug Spelling (Panitik). Diha sa iyang pagka magbabasa nagasunod usab diay siya sa pagtigom sa bag-ong pulong nga iyang hikat-onan gikan sa masiksikong mga magsusulat. Siya man gani nakaugkat sa matahom Binisaya sa kultura (culture) nga mao ang “budaya”, nakutlo kuno niya sa panulat ni kanhi Dramaturgo Fil Yburan.

Nakadayeg siya sa mga awtor kinsa naghatag og bag-ong pulong nga mao pay una niyang napamati. Ngani, mitampo usab si Al sa iyang panahom bahin sa paglitok pananglitan sa pulong ‘uniporme’ ug ‘unibersidad’. Niya pa, kining mga pulonga Kinatsila ug dili pagalitokon sa Iningles, kondili ipasubay gayod sa haom nga Kinatsilang paglitok nga ‘oniporme’ (dili yuniporme) ug ‘onibersidad’ (dili yunibersidad). Mao usab ang pulong ‘polisiya’ (policy) nga basahong ‘palisi’ sa English. Ug may katarongan kaayo si Al niining puntoha. Nganong litokon man tuod nga ‘palisiya’ nga ang “siya” (cia) iya man sa ortograpihang Espanyol, samtang ang ‘pa’ iya sa Iningles (‘palisi’), di ba?

Mabungahon kaayo ang among pagpakigbagat kang Al. Nakita namo ang ka malipayon sa iyang panagway, kanus-a nahimamat gayod niya sa personal ang dugay na kaayo niyang gihandom nga piloto sa Bisaya. Sa samang kahimtang, napanid-an usab namo ang ka matagbawon ug ka lagsik sa pamayhon sa associate editor tapos matuman ang saad niya sa tangkilepono sa lunod-patayng magbabasa sa magasin nga duawon kon itugot sa kahigayonan. Kay diha man, gipahimuslan ni Ed ang maong higayon.

Duna pa unta kadtoy gitanyag nga masahe si Al kanamo. Nagpasalamat kami ug gipasabot siya ni Ed nga ang oras dili na makatugot. Ug malipayon kaming nanamilit dungan sa pagpig-it sa tagsa-tagsa namo ka mga kamot.—

(Matikdi: Ang puntong gihisgotan ning sinulat mahitungod sa paglitok sa hinulamang mga pulong Kinatsila sama rang prinsipyoha sa gibarogan sa gitawag og Simplikadong Paagi nga matamdan sa Mga Batakan Sa Panitik Sa Binisaya-Sinugboanon kun Rules on Cebuano-Visayan Spelling.)--Editor