Ang Dagang nga Giuhaw sa Tinta sa Patikanan


Ang Dagang nga Giuhaw sa Tinta sa Patikanan

Ni MARCELO A. GEOCALLO

 

 

DU’T sa bukog ang gugma niya sa pagpanulat; nga bisan sa kal-ang sa katuigan nga kasamtangang naughan sa tinta ang iyang dagang su’d sa kawhaan ug tulo ka tuig, apan nagpabilin nga mauylapon kaniya ang dagaang sa iyang kabana sa literaturang Bisaya; ug nga, bisan sa kaliboang milyahe nga gilay-on sa iyang paglangyaw, pabilin kaniya nga nagapuwang ang tinguha nga unta manumbalik ang kanhing kasibot ug ang kahingag sa pagpanulat sa panahon unya nga moretiro na siya sa iyang pagpanarbaho didto sa Dammam, Saudi Arabia.

 

Ug karon, retirado na siya. Himamata – Pascual L. Rejas: Ang magsusulat. Tag-iya sa dagang nga nalutas sa tinta sa patikanan.

 

Ang hubit sa iyang pagka magdadagang takos himoong sumbanan niadtong mga magsusulat nga nawad-an nag gana sa tekla sa ilang makinilya o kaha, gipanluoran na sa ilang Musa kun gibugtian ba kaha hinuog materyal nga panginahanglan ang ilang oras sa panulat nga ila na lang “gikumkom ang ilang bituon” ug gihikawan ang suki nilang mga magbabasa sa arteng katitikanon.

 

Apan si Pasky, (angga ni PLR) ning iyang pagpauli, makausa pa, gibukhad niya ang iyang pa’d ug mikidlap-kidlap na usab ang busilak sa iyang bituon nga sa pagkakaron, pruyba, sunod-sunod nga napatik sa Bisaya ang iyang mga sugilanon, “Kadtong Singsing Sa Tamboanan” (Pebrero 28, 2007); “Ang Mamusilay, Si Manang Sepa ug Ako” (Mayo 2, 2007) ug usa ka artikulo, “Gotu Kola: Bililhong Tambal” (Abril 18, 2007). Matataw sa iyang agi nga way paglubad ang sinubong sa iyang pagka magdadagang.

 

Unang nagpaabong kang PLR ang sinemanang Bisaya nga unang naila nga “Hara Sa Panimalay” sa edad pa lamang niya nga napulog lima ka tingdabong. Sa 1967, nagsugod siyag tilbok og mga sugilanon sa panahon nga ang editor sa Bisaya mao si Francisco Candia. Apan dili lubos binakbakan og mga bulak ang liko-likong dalan paingon sa makina sa patikanan. Daghan ang lubak-lubak nga latason ug saka-kanaog ang kahagip-ot sa agianan paingon sa kahingpitan sa pagpanulat. Sa sinugdan, nanghudlat kaniya ang talinggab sa kakulian kay natino man niya nga una diay matawag ug maisip nga usa na ka magsusulat ang mangambisyon nga mahimong mao – una pa mahimuntog sa gitinguhang pangandoy – kinahanglan nga malibkas una niya ang tanang babag nga nagdupa sa iyang dalan.

 

Upat ka sunod-sunod nga rejection slip ang mibalitok ngadto kaniya. Apan inay malumoy sa mao niyang gidangatan, misinta hinuon ang iyang ginhawaan. Nakahangad siya sa langit sa dihang mibunga na ang buga-buga niyang paningkamot.

 

Sa maong tuig, nakatukoy ra gayod sa panempla sa editor ang iyang sugilanon, “Kadtong Duha Ka Salida” (Bisaya, Hunyo 21, 1967). Gisukmil sa kahigalam, misutoy siya sa unahan ug wa molunga. Misamot hinuon paglumpat ang iyang pagkugi. Wa mamuypoy ang iyang salabotan; hinunoa, lain niyang sugilanon ang gipalupa kaniya sa metikulosong editor. Migula ang iyang “Hagit Sa Kaalam” (Bisaya, Septiyembre 27, 1967). Niini, gibati niya nga nag-iniktin ang iyang kalipay. Inanay nga nakigsuki ang iyang byline sa tinta sa imprenta. Apan wa siya mahisagmuyo luyo sa reyalidad nga makapamukda. Mas daghan sa iyang mga sinulat ang natakilpo sa talad sa editor kaysa nangapatik.

 

Sa 1968, napatikan siyag upat ka sugilanon: “Ang Binuhi Ni Desto” (Bisaya, Pebrero 21, 1968); “Ang Gabii Ni Asyong” (Bisaya, Hulyo 24, 1968); “Sinugatan Sa Kahimatngon” (Nobiyembre 1, 1968); “Hinungaw Sa Tinagoan” (Bag-ong Suga, Mayo 21, 1969); “Hagit Sa Kaambong” (Bag-ong Suga, Hunyo 13, 1969).

 

Gawas sa sugilanon, nakasulat usab siyag artikulo, “Unsa Ba Gayod Kining Jai-Alai?” (Duha ka gula, Bisaya, Mayo 17 ug Mayo 24, 1978); “Susan Sanoria, Nangharos sa Ikaduhang Hagpat” (Bisaya, 1979); “Helen Balambao Namungot sa Ikatulong Hagpat” (Bisaya, 1979); “Dugang Paglambo Sa Kapunongan” (Bisaya, 1979); “Piliay Sa Ludabi Naghingpit Sa Pagkatawo” (Bisaya, Enero 9, 1980).

 

Gikan sa panugilanon ug artikulo, giliwag niya ang tumoy sa iyang dagang sa panuwat og komiks. Migawas ang iyang “Passes” (Bisaya, 1982); “Reverse Strategy” (Bisaya, 1982). Sa paggikan niya paingon sa Saudi Arabia, nagbilin siya og 13 ka sugilanon nga pulos napatik sa Bisaya nga mao kining mga mosunod:

 

“Hinabang Sa Kalag” (Hulyo 21, 1979); “Mga Gakos Nga Luag” (Agosto 29, 1979); “Diana” (Pebrero 29, 1980); “Doktor Ayodi Ramos” (Abril 23, 1980); “Kastilyong Balas” (Hunyo 25, 1980); “Kon Abo Na Lang Ang Mga Basura” (Agosto 6, 1980); “Nabahaw Nga Bugay” (Oktubre 8, 1980); “Kadtong Sulat Ni Miss Lisondra” (Enero 21, 1981); “Paghinog Sa Tinan-ogan” (Marso 11, 1981); “Kausa Ra Unta” (Hunyo 17, 1981); “Bibingka Nga Gihulmigas” (Hulyo 15, 1981); “Unang Ulan Sa Ting-ani” ug “Samad Sa Uwat” (1981).

 

Si Pascual Luzano Rejas, natawo sa Mayo 17, 1947 sa Bahian, Loboc, Bohol sa magtiayon Gavina ug Arcadio Rejas. Sa napulo ka magsoon, lima kanila ang “Atua Na” ug sa nahabilin nga laing lima, siya ra ang lalaki ug maoy kamanghoran.

 

Nagtungha siya sa Quinoguitan Elementary School, Loboc, Bohol sa 1954 nga salutatorian. Sa hayskol, migradwar siya nga salutatorian gihapon sa Holy Trinity sa 1965. Ug sa pagkolehiyo niya, tungod kay giusig sa kawad-on, nag-working student siya sa University of Bohol, Tagbilaran City (1965-1969) diin gikuha niya ang silid nga komersiyo major in Accounting nga usa ka cum laude.

 

Naungot sa makadiyot, wa una mokuha og pasulit sa CPA kay nakasulod og trabaho sa Philippine Match Company sa planta sa Dakbayan sa Butuan sa posisyon nga kalihim. Sa edad 25, first taker siya sa board exam pagka CPA sa 1972. Kon ganiron sa tudlo, ang mga buhatan nga iyang naalagaran mao kining mga mosunod:

 

Dadiangas Arrastre Services, Makar, General Santos City. Nahimo usab siyang accountant sa William Lines sa ulohang buhatan niini gikan sa 1971 hangtod sa Hulyo, 1973; ug giusbawan isip chief accountant sa Manila Office apan wa dangtig dugay, gital-op sa nabakanteng posisyon sa ilang Iligan Branch. Dinhi, ning bahina sa asanyas sa iyang pagpangalagad, nahimamat niya ang mga magsusulat sa Iligan nga sa paghisgot og pipila napig-it niya ang mga palad nila ni Gumer M. Rafanan, Ricardo T. Hynson, Arturo G. Peñaserada ug kining tagsulat (nga namaninoy niya sa kasal).

 

Sa pagkakaron, mainampingon siya sa naugba niyang proyekto, ang pagtikad sa mga parsela sa yuta nila sa Loboc, Bohol sa ilang pinyahan ug gmelina, mani ug kapid-ang punoan sa mangga. Ug sa Davao, nagpalakaw siya og puhunan alang sa basakan.

Minyo siya kang Edna Vallecera Babiera nga taga Iponan, Cagayan de Oro niadtong Nobiyembre 23, 1985. Gitugahan silag duha ka mait-ong liwat, si Christine Joy nga usa na usab ka CPA ug si Lester Paul nga anaa karon sa ikatulong tuig sa iyang Civil Engineering sa Xavier University.

 

May lawom nga lakra ang iyang dagang. Sa 1980, nanghingusog siya sa iyang pagpanulat diin gisab-ongan siya og pasidungog nga “Most Prolific Writer” sa Bisaya sa samang tuig. Sa panulat, wa siya mahigawad tungod kay ang mga magsusulat ug mga magbabalak nga iyang gidalayeg ug giila, iya man gayod nga nahimamat ug nahigala, sama nila ni Porferio S. dela Torre, Jhul Regidor Antopina, Teofy B. del Mar, Santiago R. Pepito, Jr., Narciso Caparoso, ubp.

 

Sa panulat ba lang siya nahilig? Dili uy! Aduna siyay talagsaong talento. Maantigo siyang mogama og banig, kalo, fruit tray nga tukog sa lubi, basket ug daghan pang handicraft. Ug seguro nga makurat ka niini. Haniti usab siyang mogansilyo ug yano-yanohon lamang niya ang lainlaing disenyo sa paggansilyo sama sa mantel, sapatos sa masuso nga sagad ipasuot panahon sa bunyag. Nakagama na man gani siya og ginansilyo nga puyohi! Ang pagkakat-on niya sa maong gimbuhaton maoy gihulip sa kasamtangang nahiklin niya nga mao ang pagpanulat sa didto pa siya sa Saudi Arabia.—