Sugilanon ni Hope S. Yu

Dakbayan sa Sugbo

Septiyembre 30, 2009

 

NIADTONG bulan sa Agosto nga nagtuo kong ako si Nancy Drew, naniid kog posibleng mga misteryo dinha sa among kasilinganan. Lahi sa ubang mga batang nailhan nakong mangita og nangawalang dulaan o sensilyo, ako nangitag usa ka kasong sulbaronon. Ang among lungsod usa ka hilom ug gamay nga dapit, apan nasayod ko nga ang mga kagubot ug mga tinagoan mag-atang sa wala damhang mga eskina ug kilid-kilid. Ang mga kawatan ug mamumuno magtakoban isip mamaligyaayg libro o kon dili ba, tawo sa kapolisan. Nagsugod ko pagduda sa mga tawo nga akong nailhan. Ang tanang balay nga nasinati ko adunay tinagoang mga hagdan o dili ba, mga bungbong sinalipdan. Bisan akong mga apohan dili na kasaligan.

 

Nag-edad kog napulo ka tuig ug naghandom nga mahisama kang Nancy Drew. Guwapa, isog ug labaw sa tanan, haniti. Nahibalo ko nga unsa mang misteryong akong makaplagan, walay laing makasulbad niini kon dili ako ra pod.

 

Sa gawas sa tamboanan nianang gabhiona, nakita ko ang paglayat sa iring ngadto sa pikas koral. Human sa panihapon, nag-asoy si Nanang samtang nagyaka ang tibuok pamilya dinha sa iyang tiilan, ug ako nanghugas sa mga pinggan ug baso.

 

"Hayyy, daghan silag ilaga dinha sa pikas. Naproblema si Klaro kay hadlokan man diay ni si Huling," pulong pa niya, samag gaingon nga kining kahadlok sa ilaga mao ang gikahiusahan sa magtiayon.

 

Si Klaro ug Huling, edarang magtiayon, mga magtutudlong namalhin sa among tapad nga kaliringan sa bowling. Nahapay kining negosyoa mao nga barato ang pagkabaligya ngadto sa magtiayon. Ila kining gipalit ug gihinay-hinay pag-usab ngadto sa usa ka arang-arang ug desenteng puluy-anan. Ang akong kaikag dinha sa ilang apo nga si Janice nga kanunay mag-itoy-itoy kanako kon wala nay klase.

 

"Talawan man sad na si Klaro," pulong pa ni Tatang, gapanglingo-lingo sa iyang ulo.

 

"Maglalis pa gyod na sila kon kinsa ang maglabay sa nangadakpan sa lit-ag. Ako pa ana, idiretso sa basurahan."

 

Dili dayon mosalig si Tatang og laing tawo apan kon si Klaro na gani ang hisgotan, siya ang nalahi sa tanan. Mga usa ka bulan sukad sa ilang pagbalhin, gisuod sa akong apohan ang magtiayon ug kasagaran nga makit-an mo ang usa kanila nga mobutho lang sa amoa aron mangayog tambag o manghulam sa gamit pamanday ni Tatang. Usahay sab, ibilin nila si Janice kon tibuok adlaw silang atua sa eskuylahan, magtudlo.

"Mangita unta silag iring," tubag ni Nanang, "sama nato sa una, ba." Nahuman na kog panghugas ug nagpanikad nang mosaka sa akong lawak. Ang akong mga manghod nagkiat lang ang agi mao nga nagyawyaw si Nanang. "Hoy, pagpuyo god mo!"

 

Midali-dali kog saka sa hagdanan paingon sa lawak dayon gisera ang pultahan. Dako ang luna diin kami, sa akong mga igsoon, matulog. Adunay tamboanan diin makakita mi sa atop sa balay sa silingan.

 

Milayat ko sa higdaanan ug giablihan dayon ang akong labing bag-o nga libro ni Nancy Drew. Gisimhot nako ang mga pahina. Kahumot na man sa bag-ong papel. "The Clue in the Jewel Box." Matag Sabado ug Domingo, moadto ko sa namaligyag libro sa among lungsod. Ganahan ko magsimhot-simhot sa baho sa bag-ong mga librong mangabot. Sulod sa akong hunahuna, usa ko ka tiktik sama kang Nancy. Tiktik. Usa kini ka pulong nga mobayaw nako sa langit apan dili ko ikapanugilon, sama ra nga dili ko ikabahin ang akong mga damgong makasulbad og mga misteryo ngadto sa akong mga igsoon ug mga higala.

 

Samtang nagbasa ko nianang gabhiona, nakadungog kog kagaskas sa pikas lawak. Nagdula na sag tago-tago ang akong mga manghod nga lalaki. Dili na ikatingala kon makakita kag unlan o dulaan ilawom sa katre. Mibangon kog mituktok sa bungbong, pagpasabot nga mangundang na sa ilang pagkiat. Nahunong ang kagaskas.

 

Ganahan si Janice makigdula kanila. Mosiyagit kini, "Hulata ko," kon makita niya sila nga mag-andam na sa ilang pusil-pusil. Apan managan ang akong mga manghod lahos og panago kay babaye lagi si Janice unya dili sila malingaw makigdula kay gamay pa sad ni. Kasagaran, ako ang makigdula niya ug mao ang kanunayng maabtan ni Nang Huling.

 

"Nagpabadlong ba si Janice ron?" ang iyang unang ipangutana.

 

"Wala man, Nang."

 

"Daghang salamat kanimo, Tess," moingon siya nako. Maaninaw nako sa iyang mga matang gikapoy nga tinuod siyang mapasalamaton sa paglingaw ko kang Janice. "Unsaon ko na lang kon walay motan-aw niya, kon walay sama nimo nga makigdula niya?"

 

Maglibog ko sa katigulangan. Nganong kinahanglang magbalik-balik sila sa ilang ipanulti. Ang akong apohan mao sab, magbalik-balik og estorya bahin sa milabay nga panahon, sa pagtaas sa presyo sa karne, sa paglayas sa katabang sa akong tiya. Naglibog ko, gikapoy nag paminaw apan anaay panagsa nga mausab ang ilang ipanugilon. Mohinay ang ilang mga tingog. Dili sila ganahan nga kaming mga bata makadungog. Tungod kang Nancy Drew, nakahibalo ko nga importante ang pagpaminaw. Sa mga higayong mamati ko niining mga sugilanona, masabtan ko nga kon nagtuo gani sila nga wala ko maminaw, magsultihanay sa ilang hilisgotan ang akong apohan nga walay pag-ubos sa tingog. Didto ko masayod bahin sa pagkadaot sa pagsinabtanay ni Nong Klaro ug Nang Huling. Wala tuod ko makasabot kon unsa ang hinungdan, apan nakalitan ko sa pagkakaplag og misteryo nga nagpalibot kang Nong Klaro ug Nang Huling. Sila lang ang mga tawo nga nakaipsot sa akong katahap.

 

Dihay usa ka higayon nga miundang si Nang Huling pagbilin kang Janice sa amoa. Nahitabo ni niadtong pagpanggawas sa tulunghaan diin gibilin ni Nanang si Janice sa akong mga manghod aron bantayan. Pagsawop sa Adlaw, gitawag ko ni Nanang aron pangitaon ang mga bata. Naglisod kog pangita nila kay wala man ang kasagarang saba nga moduyog sa ilang pagdula. Nakaplagan nako sila luyo sa among sakyanan. Hilom ug walay tingog-tingog.

 

"Unsay nanimaho diri? Gaunsa mo?" Nakurat ko sa paglingi ni Janice nako kay ang iyang buhok tataw nga nasunog. Mao kini ang nanimaho! Sunog nga buhok!

 

"Nayyy, si Andre, ay!" tudlo ni Jade, ang among kamanghoran.

 

"Panghilom mo!" ingon ko. "Nakakita na mog unsay inyong gibuhat?!" Wala silay timik apan nanagdaling mingsunod nako pauli. Gigunitan nako si Janice ug gisugat mi ni Nanang kinsa mikuha sa bata gikan nako. Iya dayong gilantaw kon nasunog ba ang ulo, kilay o panit niini.

 

"Unsa may nahitabo diri?" Giimbestigar ni Nanang ang akong mga manghod. Dayon gidala nila ni Tatang si Janice ngadto sa doktor. Pagkagabii niana, pagsugilon na ni Nanang kang Nang Huling bahin sa nahitabo, wala isaysay ni Nanang ang tanan. Gitago niya ang ubang detalye. Nasuwertehan mi nga wala ra masunog ang panit ni Janice apan sa mga mata ni Nang Huling, dinhay anino sa pagduda. Taas-taas sab ang panahong milabay una ibilin ni Nang Huling si Janice pag-usab namo aron bantayan.

 

Nagsugod kog mata-mata matungang gabii pag-abot sa bulan sa Disyembre. Wala ko masayod kon unsa ang hinungdan nganong maalimungawan ko apan sa pagpadayon niini, sa matag gabiing pagbangon-bangon, maglisod ko sa pagkatulog og balik. Pagliwas sa Pasko, mibangon ko usa niana ka gabii, ug sa kangitngit nangita sa agianan paingon sa banyo. Napandolan nako ang akong manghod nga naghigda sa salog. Ako siyang gipukaw aron makabalhin pagbalik sa iyang katre. Sulod sa banyo, nakadungog kog tingog gikan sa gawas. Dili kaayo nako masinati kon unsa kini. Taudtaod, nakaamgo ko nga mga siyagit kining pinugngan. Milili ko sa tamboanan. Wala koy nakit-an. Didto sa kosina, nalantawan nako ang mga suga nga gasiga sa balay nilang Nang Huling. Sa wa pa ko mobalik sa lawak, misulod si Nanang sa kosina.

 

"Gaunsa ka?" pangutana niya, nahibulong nganong dinha ko sa may panghugasan.

 

"Nakamata ko, Nang."

 

"Balik nag katulog, Pangga," pulong niya.

 

Sa mga bulang ming-abot, makamata kog tungang gabii makausa sulod sa usa ka semana ug matag higayon, sama gihapon nga aduna akoy madunggan nga magsiyagit ug abli ang mga suga sa balay nilang Huling.

 

Naghinapos na ang bulan sa Enero nga nakahunahuna kong mangimbestigar niining hitaboa. Nangutana ko sa akong kaugalingon: "Unsa may buhaton ni Nancy?" samtang nag-ilis ko ug migawas paingon sa nagkakusog nga siyagit. Ang mga kurtina sulod sa balay nilang Nang Huling nanagdunghay na. Samtang nagkaduol ko, nagkakusog ang yawyaw ug bisan tuod madungog ko ang mga pulong, dili ko masabtan unsay gipangyawit ni Nang Huling. Mora kinig nagkatawa, nagkatawang gahilak.

 

"Ikaw, ikaw," ang gibalik-balik og litok. Wala man sad ko kadungog sa tingog ni Nong Klaro, mao nga nakahunahuna ko kon nakig-estorya lang ba kaha si Nang Huling sa iyang kaugalingon. Misulay kog paduol, milili pag-usab apan wala koy suwerte. Dayon, misantop sa akong utok nga kon si Nancy Drew pa to, nangita na siyag paagi nga makasulod sa balay. Nakaamgo ko nga wala koy igong kaisog.

 

Tibuok ting-init, samtang abli ang mga tamboanan, naghulat ko sa pagsiyagit og balik ni Nang Huling ug sa higayong makasusi ko niini. Gibunyagan ko kinig "Kaso sa Tungang Gabiing Pagsiyagit". Kadaghan ko subay-subaya ang tanang mahimong sugilanon niining hitaboa. Ang kahibulongan mao nga sa tibuok panahon sa ting-init, wala na ko makamata ug makadungog sa pagsiyagit ni kausa man lamang ni Nang Huling. Usahay makit-an namo si Janice apan pag-abot sa tingtungha, dinha na sab siya sa amoa. Miabot akong kasumaran. Nag-edad kog onse.

 

Wala koy gibuhat nianang adlawa sa bulan sa Oktubre, diin ang hangin bugnaw-bugnaw na. Mibutho og kalit si Nang Huling sa amoa; nangutana kon mahimo ba niyang ibilin kadali si Janice. Moadto lang siya sa tindahan aron mopalit og lit-ag sa ilaga. "Daghan kog paliton," matod pa niya, gipakita ang bagtik nga baynte pesos dinha sa iyang kamot.

 

Gisunod sa akong panan-aw ang nagkagamay niyang lawas sa dalan. Ang iyang bughaw nga sinina gidula-dulaan sa hangin. Mireklamo si Janice nga gitugnaw siya mao nga gibira nako siya sulod sa amoa. "Magsungka ta, Nice," hagad ko niya.

 

Nagdungan mig pamutang sa mga bato apan wala madugay, nasayop siya. Tataw nga dili pa siya kamao. Usahay, duha ka bato ang ibutang niya ngadto sa usa ka lungag. Usahay sad, molaktaw siyag butang. Apan kay nalingaw ra man siya, nagpadayon mig dula.

 

Miabot si Nanang.

 

"Gipabantayan ni Nang Huling si Janice, Nang."

 

"Ganiha pa?"

 

"Mga duha na ka oras tingali," tubag ko.

 

"Manihapon na ra ba ta," sumpay ni Nanang. "Janice, diri na lang panihapon," imbitar ni Nanang. "Panghugas na mos kamot."

 

Sa lababo, samtang gipabula namo ang among mga kamot, mao say pag-abot sa dyip ni Nong Klaro. Misiyagit si Janice, "Lolo, Lolo!"

 

Misulod si Nong Klaro sa balay namo ug gikugos si Janice. "Kahumot sa imong luto," sulti niya kang Nanang. "Tag-anon ko? Kalderetas?"

 

Pagkahumag panihapon, mibalik si Nong Klaro sa amoa, nangutana kon unsang orasa milakaw si Nang Huling.

 

"Mga alas singko," tubag nako ug nabati ko dayon ang pagkahagbong sa akong kasingkasing.

 

"Unsa kahay nahitabo?" maoy sumpay dayon ni Nanang. "Sakto ka. Dili man magpagabii si Huling."

 

Si Tatang diha magbarog tapad ni Nanang. Ang akong mga manghod nga kasagaran magkiat, hilom nga nanagpamati sa unsay sunod nga pulong.

 

"Biyai usa mi," hangyo ni Tatang.

 

Wala moadto si Nang Huling sa tindahan. Kini ang nasayran ni Tatang.

 

"Pero gipakita ko niya sa kuwarta. Bagtik nga baynte pesos," ingon ko. "Mga lit-ag… mopalit siyag mga lit-ag sa ilaga."

 

"Walay nakabantay kaniya," padayon ni Tatang. "Nanawag si Klaro sa mga ospital, sa kapolisan. Walay anino." Mitan-aw siya kang Nanang. "Sa imong hunahuna..."

 

"Dili," dali nga tubag ni Nanang.

 

Dinha ba siyay laing gidala? Naa bay nalahi o nausab sa iyang panglihok? Nagdala ba siyag bag? Balika pag-asoy ang iyang pulong sa wala pa siya molakaw.

 

 

Mao sab kini ang mga pangutana sa hepe sa kapolisan kanako dayon kang Nong Klaro pagkahuman. Ako ang kataposang nakakita kang Nang Huling sa wa pa siya mawala. Milayas? Nawala? Milakaw? Gikidnap? Walay kahumanan ang mga posibleng mahitabo. Matag usa ka katarongan labaw kangil-ad ug makahahadlok. Karon, anaa na gyoy tinuod nga misteryo apan dili ko ganahan mosulbad niini, dili na ganahan maghunahuna kon unsaon pag-atubang ni Nancy Drew niining kasoha.

 

Sa ming-abot nga mga adlaw, dinhay mga tawo sa balaod nga mingtabang pagpangita kang Nang Huling. Tingali naligsan kini. Nangita sila sa iyang sinina, basig gibinuangan ba. Wala. Walay laing gihisgotan sulod sa pipila ka semana kondili ang pagkawala ni Nang Huling.

 

Taliwala sa pagpangita, si Nanang, sama sa ubang tawo sa lungsod, nagtuo nga mibiya si Nang Huling. Si Tatang miingon nga dili kini buhaton ni Nang Huling. "Dili to siya kabiya sa iyang apo," matod pa ni Tatang.

 

Ako sab, dili kahunahuna unsaon pagbiya ni Nang Huling kang Janice. Dinhay panahon nga mag-inusara kong maghunahuna ug usbon ko ang ulohan— ang "Kaso sa Nawalang Apohan" apan sa paglabay sa pipila pa ka semana, nagkabug-at ang akong pagka walay gana pagsulbad ning maong katingalahan.

 

Si Nang Huling ang hilisgotan sa matag estorya. Ang tanang pagkukabildo sa mga silingan masangit una sa misteryo niining babayeng nawala sa dili pa mopadayon ngadto sa laing hilisgotan. Dili lalim ang mga taho ug tsismis. Nakadungog ko sa tanan, unsay makakurat nga hunahunaon sa katigulangan, pait ug walay pasaylo. Diha ko makasabot nga ang katigulangan wala masayod kon unsay labaw o unsa ang maayo. Ug nakasabot sad ko nga si Nong Klaro palahubog. Si Nang Huling ang kanunay niyang pahimungtan sa iyang kalagot o kahubog, nga ingon pa sa kadaghanan, makapakagiw ni bisan kinsa pang santos. Ang kaminyoon nila usa ka impiyerno.

 

Paglabay sa panahon, si Janice sama na pog among manghod. Nakasabot sa kalisod sa sitwasyon. Ang akong mga manghod ganahan nang makigdula niya. Ako ang nawad-an og kadula. Naglakaw ko gikan sa usa ka kinabuhi paingon sa laing pagka tawo. Dili na ko kabasa sa akong mga Nancy Drew nga libro. Tanang sitwasyon karon, labaw kalisod itandi adtong panahong gidamgo ko pang anaa untay misteryong sulbaronon.

Milakaw ba si Nang Huling? Sige kog balik-balik og hinumdom sa kataposang panag-estorya namo ug wala koy pagduda nga dili siya mobalik. Naghunahuna ko kon wala lang ba ko magdamgo niadto. Apan ang pamayhon niya niadtong adlawa dili sa usa ka tawong nanamilit.

 

Ang akong hugot nga pagtuo nga mobalik siya, nga kinasingkasing ang kataposan niyang mga pulong. Si Nong Klaro pirmeng buot makig-estorya nako, ug gustong madungog nga usbon nako paglitok: "Sa tan-aw nako, Nong, wala siyay planong mobiya." Inigkahuman, mohilom siya, malunod sa iyang lawom nga pamalandong, ang baso taliwala sa iyang tuhod. Tigulang ug hapo ang iyang nawong. Dako ang kausaban sa iyang mga mata diin ang kahayag morag nagkaanam og kawala. Pagkahuman, mosaysay na sab siya ug nasayod na ko kon unsaon siya pagpaminaw, nga dili magdali pagbiya, aron siya paminawon. Ang mga panag-estorya namo sama sa mga sugilanon sa mga apohan nako. Balik-balik, pareho ang hilisgotan. Kapila ko mangutana: "Segurado bang makit-an si Nang Huling?"

 

Miabot ang Marso. Pagkahuman sa klase, gibaligya ni Nong Klaro ang balay ug mibalhin sa Sugbo. Wala ko kasabot sa iyang desisyon sa pagpahawa.

 

Nianang bakasyon, wala nay tawo ang ilang balay. Nagsugod na sab kog mata-mata. Dili ko masipyat sa paglili sa tamboanan, tan-awon kon abli ba ang mga suga sa balay nilang Nang Huling. Sa kangitngit, maghulat ko, usahay magsakit na ang akong mga mata, mag-ampo nga mobalik si Nang Huling.

 

Usa ka gabii sa Mayo, ang pagpulaw ko nabayran kay dinha koy nakitang tawong gabarog gawas sa ilang balay. Wala koy pagduhaduha nga si Nang Huling kini. Wala na ko maglangan sa pag-ilis sa akong pangkatulog, midagan kong gatiniil ug ang kasagbotan basa-basa sa yamog ilawom sa akong tiil. Wala ko kapangandam sa pag-abot ko sa ilang tugkaran. Walay tawo. Hayag ang Bulan apan walay tawo, hilom ang palibot. Gituyok kog kaduha ang ilang balay, nagtawag sa iyang ngalan. Nagtuo ko nga nagpasalipod lang siya sa duol, dili ganahan makit-an. Mibalik ko sa agi. Diha si Tatang sa may pultahan.

 

"Unsay imong gidagan-dagan sa gawas aning orasa sa gabii?" Mikunot ang iyang agtang samtang gaabli siya sa pultahan aron makasulod ko.

 

"Kakita ko kang Nang Huling, Tang!" Gitudlo ko ang ilang balay. "Gabarog siya dinha sa gawas."

 

Nagpanglingo-lingo si Tatang. Nakaamgo ko nga wala siya motuo nako.

 

"Kanunay ka bang mogawas ingon arong orasa?"

 

"Dili, Tang," tubag ko, "apan karong gabhiona nakit-an ko si Nang Huling!"

 

"Naniid diay ka?"

 

Miyango ko.

 

"Kahibalo ka nga si Huling dili na mobalik, di ba?"

 

Wala ko motingog. Apan pagkataudtaod misumpay ko: "Mobalik siya. Siya tong dinha karon lang. Nahadlok lang siya apan mobalik ra to siya, Tang."

 

"Hayyyy, Pangga!" Gigakos ko ni Tatang. "Dili ka angay maapil sa ingon ini. Kahibalo ka nga kon gusto pa ni Huling nga pangitaon siya ni Klaro, makit-an ra siya. Makamao siya. Dako na siyang tawo. Kahibalo si Huling unsaon pagpauli."

 

Ang dili ko masulti kang Tatang, ang dili ko masulti maski kang bisan kinsa, kon giunsa ko paghunahuna ang pagkawala ni Nang Huling. Wala man ko mag-ampo nga mamatay siya o masakit siya kay ganahan man ko niya. Kadto lang kausa, naghunahuna ko nga ako lang unta ang mopangga kang Janice. Lumalabay ra god nga hunahuna. Gamay nga butang. Apan unsa may kusog sa usa ka gamay nga hunahuna? Ug wala ba mahitabo ang akong gusto? Nga mawala si Nang Huling? Nga kanunay ming magdula ni Janice?

 

Hayyyy, dili makasabot si Tatang sa akong kahadlok. Nahadlok ko sa akong mabuot-buotong kagustohan. Sa tibuok ting-init, magpulaw ko magabii tugbang sa pangadye nga pagpapas sa usa ka sayop nga nahimo nako.

 

Magabii, maghulat gihapon ko hangtod nagsugod na lang ang tingtungha nianang bulan sa Hunyo. Dinhay namalhin sa balay nilang Nang Huling— ang mga Generalao— pito ka bata uban ang duha ka dagkong iro ug usa ka periko. Ang kasilinganan napuno sa kasaba adtong dako nga pamilya ug ako nalinga sa gikabalak-an. Nalingaw ko pag-estorya-estorya sa periko nga motubag pod. Gitugotan ko ang mga Generalao— si Eva, ang ilang masadya nga anak nga babaye— pagpanas sa akong panumdoman sa estorya sa kinabuhi ni Nang Huling.

 

(KATAPOSAN)