Ang Postmodernismo ug Globalisasyon


SALAMINAGWAY 37

Lindog ni Don Pagusara

Bisaya Hulyo 23, 2014

 

Ang Postmodernismo ug Globalisasyon

 

SA tanaman sa literaryong ekspresyon sa pinulongang Sinugboanon, nanggusod ang di maisip nga mga dila nga gihulma sa pamalak. Usa kini ka penomenon ning kontemporaryong panahon diin ang naandang mga porma gisukna ug ang mga tradisyon gisalikway. Gisulti na nato sa nangaging tudling ning atong lindog, nga nagbag-o og direksiyon ang tayhop sa hanging modernista. Mingkisi-kisi ang mga salingsing sa literaryong ekspresyon nga minghangop sa Postmodernismo. Dili na mabangbang ang mga tiliis, hagawhaw, panghupaw sa mga dilang mingkitiw aron ipabati ang bag-ong huni, idiyoma, labtik ug labyog o kutay sa pamulong.

 

Si Cora Almerino ang una natong gikahibagat sa atong paghidunggo sa isla sa postmodernismo sa Sugboanong pamalak. Ug gigiyahan ta sa iyang obra pagliot sa mga dalan-dalan dinha sa iyang mga lalang nga balak. Di ba namatikdan nimo nga lahi gyod no?

 

Ug nagpakatakos ta sa pagsagop sa pulong sa mga kritiko nga konuhay kining postmodernismo  sa alampat maoy sangpotanan sa phenomenon nga ginganlag Globalisasyon? Kay unsa ba diay god ning mangtas nga ginganlag globalisasyon nga nakapausab man sa hulmahan sa literaryong ekspresyon, labi na sa pamalak?

 

Ay, katikaran kini nga namugna sa paglapnag sa Imperyalistang pamatigayon. Dakog papel dinhi ang Amerika ug ubang higanteng mga ekonomiya sa kalibotan nga gilukpan ang tibuok planeta sa produktong pangkomersiyo gikan sa ilang mga pabrika ra gayod. Migamay ang kalibotan nga nahimong tig-angkat na lamang sa produkto sa mga higanteng kapitalistang nasod. Gipaninguha sa globalisasyon nga mahimong usa ka balangay na lamang ang kalibotan – “one global village”.

 

Daghang implikasyon niining maong katikaran. Siyempre, ang manggad dili lang usa ka butang.  Naghambin kinig kultura, panlantaw, lengguwahe— sa laktod nga pagkasulti, naghambin kinig usa ka “world outlook” nga kalambigit sa tinguha nga langkobon ang tibuok kalibotan sa landong sa konsumerismo.

 

Ang tubag sa mga intelektuwal ug mga artista niining maong katikaran mao ang pagtugbang niini sa ingon nga gihimaraot niini ang pagpitol sa etniko, gender ug kulturanhong integridad sa tawo o katawhan. Ang postmodernismo walay pagtahod sa kulturanhong mga sumbanan, midumili sa pag-ila sa awtoridad sa tagsulat. Gisagop niini ang pagtuo nga ang kahulogan dili piho, busa walay panapos o pinalabing interpretasyon nga ilhon.

Gisupak niini ang kasugoan (canon) nga kinahanglang may kahiusahan sa porma (o organic). Gisalikway niini ang elitista o literaryong lengguwahe ug naglikay sa seryoso ug responsabilidad, ginapalambo ang sibo sa buot  (arbitrary) ug pagka madulaon sa buhat sa arte. Busa, ang buhat sa arte angayng sudlan ug ipadayag sa buhat [idrama, idula, imuwestra], dili lang daygon.

 

Kon mao kana ang mga kinaiya sa postmodernismo, tan-awon ta kon giunsa niini pag-impluwensiya ang atong kontemporaryong mga magbabalak nga Sugboanon. Aninawon ta ang  mga obra ning nanggusod nga mga dila sa literaryong ekspresyon sa tanamang gikultibar sa Sugboanong pamalak.

 

Ang Kitiw sa Dila ni Mike Obenieta

Andama lang daan ang imong binaid nga salabotan kay basin mawiktan ka sa kitiwan nga dila ning batan-ong magbabalak nga makapahimuot ug gikahimut-an sa daghanang tigpanubay sa pamalak nga Sugboanon. Aber, atong sulayag sinati kining usa niya ka mubong balak nga akong napunitan sa hardin sa “kabisdak”.  Ania, atong dangawon ang ulohan ning balaka, di ba kaha molapas sa gilapdon ning panid --  

 

bawos sa unos nga pagsuta ug paghadla batok sa tanang nadugta

 

pasagdi lang, mapikatan pod baya

            usahay ang kamatayon, kapila na kini

            gakidhat-kidhat, gapadayag kanunay

 

            bisan asa lingion, bisan diha

            sa agik-ik sa masuso nga way kalibotan

            nga momata siya ugma damlag nga

gikabkab ug gipatag na ang ganana

nga tutoy sa iyang inahan.

 

            kon unsay masuta, hala.

            tutoki! Bisan gani kon galungot

            paglayat ang mga lapok

            sa panganod, dili lang pod

            damhon ang kanunay nga paggimaw

sa mga udlot. Bahala na lang

kon ang mga way buot ra

            ang gapalutaw sa nabugto

            nga tsinelas diha sa lim-aw diin kanhi

            gatingsi ang kalawom sa dulom

            gikan sa yutang nangliki.

 

Unsay say nimo? Ayaw pag-agad nako, o kang bisan kinsa, sa pagkabkab sa kahulogan niining balaka. Kon sa Iningles pa, “Your interpretation is as good as mine”. Pero, sulayan natog dayon sa maabiabihong hawanan ning balaka, kay sumala pa bitaw sa lawalawa ngadto sa langaw, “Come into my parlor” – Dali, dayon diri sa akong hamugawayng lawak!

 

Bitaw, pihong naa gyoy gitagana si Mike Obenieta nga makatagbaw sa atong pagka ukitan? Hehehe.

Uy! Taas-taas man ang hagdanan nga atong tikangon sa di pa ta makaabot sa ganghaan. Naay estorya ang persona (ang nagsulti): mapikatan daw ang kamatayon usahay nga kanunayng nagkidhat-kidhat. Unya namatikdan nimo? Naa siya kauban nato dinhi sa lawak, bisag asa ka molingi... naa ay!  Pero, pagkaluoy sad kon ang masuso mapagan sa iyang gikursonadahang inahan nga gi-breast cancer man diay intawon! Pero, makalibog ang kutay sa iyang inestoryahan?  Dili man tanghaga, pero kuoton! Naghisgot og paglayat sa mga lapok ngadto sa panganod. Unsa, naglukot-lukot nga baha? Dili kuno damhon ang paggimaw sa mga udlot.  Nawad-ag paglaom nga manggitib pa ang bag-ong mga ugma sa kinabuhi? Kay ngano? unsa man god diay ning iyang estorya? Lunop? Katalagman? Nangahanawng mga tiil nga nahimulag sa ilang mga tsinelas? Ug mga bata intawon ang nagpalutaw niini— ang mga tag-iya? Aw, mora tuod og makakita kag mga musimos nga nanagbitbit og mga tsinelas nga bugto nang estrap.  Nah, diin man pod nila nakaplagi? Sa lim-aw? Nga gisanapan og nagdagtom nga tubig gikan sa yutang nangliki? Ang mga bata way buot, maoy nahiagom sa way gipiling mangtas— ang  Kamatayon?

 

Porbida, maypag manganaog ta. Balikan natog tikang pakanaog ang taas kaayong hagdan – ang taytol sa balak. Morag naa sa hagdan ang nanapot nga mga lapok sa hilisgotan (sabjek) ning balaka. Basin sa pagtugsad nato sa yuta, makatunob tag nadugta nga mga sugilanong salin sa makalilisang nga “bawos sa unos”?

 

Nah, ipaigmat imong pamatyag kay dili ginhapon ang mga hitabo nga imong masinati ning lain pang mga balak ni Mike Obenieta nga atong kalingawag sima-sima sa sunod gula.—

 

Kalambigit nga Hilisgotan: