SALAMINAGWAY 38

Lindog ni Don Pagusara

Bisaya Hulyo 30, 2014

Mga Dapaw sa Dila

DAAN kong nagpasidaan nga igmaton gayod ang pamatyag. Apan dili tingali igo ang pagpaigmat sa pamatyag. Itugway ang pangisip sa balilihong laguna sa handurawan. Bairon pag-ayo ang salabotan aron dili malingla sa mga tabyog sa suwab sa mga pulong ni Obenieta. Nah, morag dapawon ra ba kaayog dila ning maong magbabalak! Kon dili nimo maatog hagbas ang mga gihay nga naghambin og dapaw, basin katlan og maayo imong buot! Maglagot ka na hinuon sa magbabalak! Ug dili na nimo tiwason ug kugihag papha ang nanagdoy nga dapaw sa imong kalibog? Hahaha!

Nia, hinay-hinayig hapyod ang mga kutay sa iyang mga pamulong. Naa kahay gipasumbingay nga mga talan-awon o mga larawan nga kaanggid sa mga hitabo sa atong kontemporaryong panahon? Ang mga literati ug mga kritiko nga mingsagop sa mga canon (talamdang konsepto) sa New Criticism dili motugot nga imong pangitaon ang kahulogan sa balak sa konteksto o mga kahimtang gawas sa teksto sa balak. May kaugalingnan o awtonomiya kuno ang balak nga makabarog sa iyang kaugalingong pagka siya nga kinahanglan pangitaon mo pa ang kahulogan niini sa laing wanang!

Apan ang apostoles sa Postmodernismo di na motuo anang sulundong mga prinsipyo o kasugoan sa New Criticism.  “Anything goes!”, moinsistir sila!  Busa, “down to earth” ang mga pulong!  Way lipod-lipod! Dili kinahanglang hugasan ang mga ekspresyong napudyot sa basurahan o kalapokan! O nia…

     tagbaw

     harianon gihapon ang iring

     nga giulod sa daplin bisan pa

     dili siyam iyang kinabuhi

     walay labing bulawanon

     walay laing kombira

     walay labaw nga alimyon

                     alang sa mga langaw

     ayaw pagdali-dalig panug-ab sa ahat nga katagbaw, kay nia pa . .

     kay labaw pa ang lumalabay

     iputos usahay sa buwad lawlaw

     ug sayon kaayong kumoton

                        dayon iilo.

      apan usahay makataghap pod

     pagtrapo sa panganod atol sa iyang hinanaling

     kinabuhi— gilabwan ang kahabog sa kampanaryo

            sukad gilaksi sa bungbong ug gihimong

tabanog ang nahabiling panid

                        sa kalendaryo

Karon, motuo na ka nga ngilngig gyod mokitiw ang dila ni Mike Obenieta, no?  Naay mga witik nga kon dili nimo mabantayan mapiksag dapaw ang imong isipan, mopakatol sa imong buot, maaghat ka gyog karmot sa kuoton kaayong suok sa imong handurawan. Apan sa di pa molibagha imong handurawan isawod imong dunggan ning…

            Tulo ka lanog nga tipak sa linog

            Kalit lang natuwad ang gihaya.

            Atngal sa pinaangkan milugwa.

                        Kahilom sa karaang kampanaryo.

                        Katin-aw sa dug-ab sa masuso.

            Bahalag ang yuta mabikangkang.

            Dili pa kitang duha mag-ukang.

Ang hulmahan sa dila ni Mike Obenieta kabilin pa sa bahandianong mina sa pamalak sa atong katigulangan – niadtong karaang kapanahonan ni Lapulapu. Dili mapiog sa global nga imperyalistang tinguha nga pitolon ang etnikong kaadunahan sa Sinugboanong pinulongan.  Mopatigbabaw gayod ang lumadnong hiyas nga “inato kaayo”— inato kay kita goy nakasinatig maayo ning atong pinulongan. Sa walay kober-kober, sa walay pagpakaaron ingnon, lab-as ang mga lindog sa pamulong nga milibkas sa dila ni Obenieta. Ug lalim kaayo usapon kay kagumkom— morag sunlotan, o kaha panit sa letson, o di ba tsitsaron!

Usahay sab, makatagamtam kag sama sa sabaw sa bihag sa tigbakay— tinanglaran, kinamunggayan, kinapayasan! Asa ka! Sa imong katagbaw, dili na hinuon ka makaalinggat sa…

            usa ka udtong tutok nga pagtagpilaw sa tiguwang tinderog buwak samtang gasandig sa gipasilongan nga akasya  

            gasamin sa hangin, naay kadahonan nga gapakutaw sa balhibo

            sa kalanggaman. Naay bato nga gibug-atan sa damgo

            nga molupad. Naay alimyon nga gahuwat sa paglutaw

            kuyog sa mga buyog, buot mopalungtad sa kamubo sa bangaw.

Sud-onga! Sulod sa upat ka linya, pagkadaghan sa mga larawan nga napasundayag sa balak! Ug ang maong mga larawan morag mga tipik sa daghan pang ubang larawan nga nagsugid og estorya! Ikaw na lay dugang sa mga larawang gisumbingay. Mahimo kang moambit sa kasinatian sa balak! Ug mosalmot sa drama sa mga larawan nga ikaw nay bahalang mohingpit.

Higala! Sa dili pa ta makiglamano kang Mike Obenieta, isip pagsaludo ug pagpananghid nga biyaan ta una siya, kay himamaton nato ang ubang mingpasilong ning iyang gigambalay nga  kabisdak! Dalaygon uyamot kining iyang hinagoan— nagsilbing asylum sa mga magbabalak nga Sugboanon, batan-on man o dili na kaayo batan-on, nga nangitag landong paurarayan sa ilang mga obra.

Mopaturatoy ta sa pagsuroy sa ubang lawak ning kondominyum sa mga balak nga Sugboanon ning kontemporaryong panahon.

(PADAYONON)

Kalambigit nga Hilisgotan;

Ang Adonis nga Mipatay sa Baboy