| 
  • If you are citizen of an European Union member nation, you may not use this service unless you are at least 16 years old.

  • You already know Dokkio is an AI-powered assistant to organize & manage your digital files & messages. Very soon, Dokkio will support Outlook as well as One Drive. Check it out today!

View
 

Si Manang Merin Ug Ang Kasing

Page history last edited by Edgar S. Godin 10 years, 5 months ago

Sugilanon ni Marcel M. Navarra

 

(Si MMN batid sab sa temang may kalambigitan sa sensuwalidad sa tawo. Ang giktanong mga esena maayo niyang pagkakipi sa paaging siya lang ang may kabatid. Gawas sa mga isyung sosyal, ang teyatro sa gugma maoy laing bantawan sa pakigbisog sa iyang mga karakter. Ang hangkob nga tagik niining maong sugilanon angayng leksiyon sa buot mosulat og obrang may lanog.)

 

SA tinguha nga mahimo niya ang labing maayo, nanukad pag-ayo si Arsenio ug sa diha nga mohapos na unta siya, napugngan sa usa ka tingog nga miingon: “Hoy, Dong,” ug nahabilin sa ibabaw nga naggunit gihapon sa kasing ang tuong kamot ni Arsenio sa pagyahat niya.

 

Usab, miyahat ako.

 

“Unsay imong tuyo?” nangutana si Arsenio.

 

“Mao ba kini ang balay ni Merin?” matod sa tawo.

 

Mitindog na pagtarong si Arsenio ug milingi paingon kanako.

 

“Oo,” akoy mitubag, “iya akong manghod.”

 

“Ahh. Manghod ka diay niya,” matod sa tawo, “kining hain man karon siya, Dong?”

 

“Naa man sa taas— nangutaw. Unsa bay imong tuyo kaniya?”

 

“Ako lamay mosulti sa akong tuyo, daghang salamat. Kinsa pa bay tawo sa taas?”

 

“Siya rang usa.”

 

“Si Tatay ug si Nanay nimo, ang imong ubang mga igsoon, hain man diay?”

 

“Duna ba sab kay tuyo nila?”

 

“Aw, wa hinuon.”

 

“Aw, maayo ra sab kay wa man god sila dinhi. Tua sila tanan sa bukid. Kami rang duha si Manang Merin ang nahabilin.”

 

“Kanus-a pa lamang sila didto?”

 

“Ganinang buntag sayo kaayo sila gikan.”

 

Mipahiyom ang tawo.

 

“Pahibaloa ra siya, Dong, nga niay nangita kaniya.”

 

“Ina pa, Bay Nyong, ha?”

 

Midagan dayon ko paingon sa taas, ngadto sa komedor diin didto si Manang Merin. Molakaw na unta si Manang Merin paingon sa kosina, nagbitbit sa plansa, tingali aron pag-ilis og kalayo.

 

“Manang… Manang… naay nangita nimo!”

 

“Kinsa man?”

 

“Ambot, karon pa man ko kakita niya.”

 

“Adtoa ug padayona.”

 

Mibalik ko sa agi ug sa diha na ko sa hagdan, gisultihan ko ang tawo sa pagpadayon. Nagkasugat kami, ang tawo, sa tunga-tunga sa hagdan— ako paingon sa silong, ang tawo paingon sa taas aron pagpakigkita kang Manang Merin, aron pagsulti sa tuyo kang Manang Merin ug nagpasalamat gani kanako nga ako unta mosulti kang Manang Merin sa iyang tuyo ug matod pa niya, siya lamang gayod.

 

“Ibutang ang imong kasing, Bay Tik,” matod ni Arsenio.

 

Giitsa ko ang kasing sa nahimuntogan kaganina. Sa tinguha nga mahimo niya ang labing maayo, nanukad pag-ayo si Arsenio ug sa makusog uyamot gihapos niya ang iyang kasing. Diin adto unta motagdoy sa akong kasing kun sa yuta duol sa nahimutangan sa akong kasing, ang iyang kasing mikaransa ngadto sa luyo, paingon sa pinundok nga langkay sanglit nahaplot. Gikuha ko dayon ang akoa ug gilayon gibuboran sa pisi.

 

“Ibutang nang imo, Bay Nyong, kay pasip-akon ko!”

 

“Ba diha, bugirit nimo, aah!”

 

“Bugirit bitaw. Tan-awa lang ron.”

 

Ako na say nanukad, gitarong ko gayod pagsukad ug naghunahuna ko nga dili ko gayod pasaypon. Sa paghapos nako, mitugdon ang akong kasing sa kilid sa kasing ni Arsenio ug unya milukso sa yuta nga nagbagong. Ang akong kasing ugong kaayo ug dili karagan. Mitikubo si Arsenio ug gikuha niya ang iyang kasing.

 

“Unsa na, Bay Nyong, di ba gibagdokan ang imo.”

 

“Ba diha, bugirit ka gayod! Hain man diha masip-ak?”

 

“Pareha pa lang diay ko kakusgan kang Manoy Boloy, makita unta nimo.”

 

“Kay kusgan ba god si Manoy Boloy nimo?”

 

“Kusgan mo lang. Wa kang kakita sa iyang bukton nga ugdo kaayo?”

 

“Sumbagay si Manoy Boloy nimo ug kanang tawo nga nangita sa Manang Merin nimo, makaambas kaha siya?”

 

“Ambot lang sa langaw dili ba maluko kanang tawhana.”

 

Gibuboran ko na usab sa pisi ang akong kasing.

 

“Ibutang na nang imong kasing, Bay Nyong.”

 

“Tana, Bay Tik, maglamaw ta.”

 

“Asa man ta manguhag butong?”

 

“Asa man diay, anha sa inyo. Daghan mog lubi.”

 

“Ikaw saka?”

 

“Oo!”

 

“Unya, unsa man atong kamay?”

 

“Pagkuhag kamay sa inyong parador. Kanunay mo magsikwate mabuntag, naa gayod daghang kamay ninyo!”

 

“Kasab-an nya kong Manang?”

 

“Hilom lang pagkuha, ayaw pagpasabot.”

 

Diha ko agi sa hagdan sa kosina, gihinay ko pagtulod ang takop sa pultahan ug unya mipaingon sa parador diin didto tagoi ni Manang Merin ang garapon sa kamay. Unsa man diay akong sudlan, miingon ako sa hilom, ug unya nangita kog papel. Sa pagpinangita kog papel, nahigawas ko sa komedor ug, wala man dinhi si Manang Merin, hain kaha? Ang plansa gipahigda sa iyang butanganan, wala nay sulod nga kalayo, ug antaw sa utawanan diha ang bandi nga gisudlan sa iyang mga inutaw, diha ang planggana nga gisudlan sa mga ulutawon. Hain kaha si Manang Merin, nakaingon ako sa akong kaugalingon, apan unya wala na ako moingon, Hain si Manang Merin, kay nakadungog ako nga didtoy mga sulti-sulti nga wala nako kaayo madungog sulod sa lawak nga iyang higdaanan. Tua diay si Manang Merin didto, nakigsulti sa tawo nga nangita kaniya. Apan wala gihapon ko makakitag papel nga akong sudlan sa kamay alang sa among lamaw ni Arsenio. Mihinay ako paglakaw paingon sa hawanan, giliraw-liraw ko ang akong mga mata sa suok ug ngadto sa bungbong ug ngadto sa lamesa kon wala bay papel nga akong kasudlan sa kamay alang sa among lamaw ni Arsenio.

 

“Apan, Abi, intawon, ayaw intawon...!”

 

Nahiurong ko sa pagkadungog ko niining mga pulonga nga sa way duhaduha gikan kang Manang Merin. Mihinay ko paglakaw paingon sa bungbong sa tuyo sa pagpakisayod kon ang ilang panagsulti madasigon ba kaayo aron dili ako hisabtan ni Manang Merin nga nangita kog papel nga akong sudlan sa kamay.

 

“Sige na, Mer, kausa lang.”

 

Midip-ig ko sa bungbong ug unya nangita kog lungag aron akong kapasilangan paingon kanila.

 

“Intawon, Abi, pangayo kanako bisan unsa gawas niana. Ayaw lang intawon kana, ayaw intawon.”

 

Hain god ning lungag, ug nangita gihapon kog lungag.

 

“Merin, nahigugma ka kanako kun wala?”

 

“Gihigugma ko ikaw sa tibuok kong kasingkasing, apan, Abi, ayaw intawon— ”

Unya dihay diyotay kaayong lungag akong napalgan, apan ang lungag nga akong napalgan diyotay ra gayod kaayo, apan sagdi lang nakita ko man sila. Si Manang Merin naglingkod sa ngilit sa katre. Ang tawo naglingkod tupad kang Manang Merin. Naglingkod sila nga sikit kaayo. Si Manang Merin nagduko. Ang tawo maorag nagduko apan nagtan-aw sa nawong ni Manang Merin. Ang nawong sa tawo duol gayod kaayo sa nawong ni Manang Merin, hapit na mosimhot sa nawong ni Manang Merin.

 

“Nahigugma ka kanako sa tibuok mong kasingkasing?”

 

“Oo, sa tibuok kong kasingkasing, Abi.”

 

“Unya nganong dili man ikaw motugot ning akong gipangayo kanimo? Kon nahigugma ikaw kanako sa tibuok mong kasingkasing, sa way duhaduha bation nimo nga ako maguol kon dili nimo panalanginan ang akong gipangayo. Ang babayeng mahigugma sa tinuod, makaako bang magtan-aw sa iyang hinigugma nga maguol? Merin, hain ka ba magsulti?”

 

“Dili lagi ako makaakong magtan-aw kanimo, Abi, nga maguol ka, apan hunahunaa intawon, Abi…”

 

Misakit na ang akong batiis ug liog sa pagkinto ug pagtinuyhad aron makapadayon pagtan-aw sa lungag, mao wala una ako mokinto ug motuyhad aron dili na mosakit ang akong batiis ug motikig ang akong liog. Naglagot akog diyotay nga nagpaminaw kanila. Unsa bay gipangayo sa tawo kang Manang Merin, ug kadawo ba usab ni Manang Merin nga dili man niya ihatag ang gipangayo sa tawo?

 

“Unsa bay hinungdan nga nagmakuli ka man?”

 

“Imo lamang unya akong limbongan.”

 

“Limbongan? Natahap diay ikaw sa akong gugma? Palandonga gani, Mer, unsa ang akong pag-antos sulod sa hataas nga panahon sa imong pagpasakit kanako. Kon wala pa ako mahigugma kanimo sa usa ka gugma nga dili mahubit sa pulong, usikan ko kaha kadtong panahon sa kanunayng pangaliyupo kanimo? Mer, unsa god diay, natahap ka pa kanako?”

 

“Wa man gani, apan kinsay nasayod?”

 

Mikinto na usab ako aron pag-abot sa lungag, aron sukad sa lungag makita nako si Manang Merin nga naglingkod sa ngilit sa katre ug sa tawo nga naglingkod tupad kang Manang Merin, ang tawo nga naay tuyo kang Manang Merin, ang tawo nga nangayo ambot unsa kang Manang Merin. Ug nakita ko si Manang Merin nga nagduko ug nakita ko ang tawo nga maorag nagduko apan nagtan-aw kang Manang Merin, ang nawong sa tawo hapit mosimhot sa nawong ni Manang Merin.

 

“Mer, sige na intawon. Ayaw na intawon ako paantosa.”

 

Nakita nako nga ang sidsid sa sinina ni Manang Merin nga diha duol sa tuhod gihikap sa kamot sa tawo ug gipugngan ni Manang Merin ang kamot sa tawo.

“Mer, intawon…”

 

“Intawon, Abi, maluoy ka kanako.”

 

Nakita ko nga mikalit pagtindog ang tawo ug misiga ang iyang mga mata ug mikunot ang iyang agtang ug milihok ang iyang pikas nga apapangig samtang nagtan-aw siya kang Manang Merin.

 

“Mosugot ka, dili? Hibaw-i baya, Merin, nga giusikan ko gayod karong adlawa ang wala pagtungha sa buhatan tungod lamang sa imong sulat nga imo akong paanhion sa inyong baryo aron kita magkakita, aron matambalan ang imong kamingaw sanglit dugay nang wa kita magkakita. Tungod kay dili ko buot nga mahiubos ka kanako, tungod kay gihigugma ko ikaw sa tinuod ug tungod kay gimingaw usab ako kanimo, wa gayod ako maglangan ug gituman ko gayod. Karon nga ania na ako, karon nga ako na say mihangyo kanimo sa usa ka pangayo nga kinasingkasing uyamot, nagmagahi ikaw sa pagtugyan, nagpasabot nga wala nimo batia ang samang gibati ko kanimo. Maayo pa lamang unta hinuon kon wa pa ko moanhi kay mao ra man… Buyno, dili na lang ko magdugay ug pag-ayo-ayo dinhi. Adto na ako, Mer, ug daghang salamat kanimo.”

 

“Abi, intawon— ”

 

“Ug manghinaot ako sa imong kabulahanan.”

 

“Abi!”

 

“Sige na lagi, kausa lang, ug dili na ko mousab.”

 

“Unya, dili kaha ko nimo limbongan?”

 

“Dili lagi.”

 

“Panumpaan mo kana?”

 

“Manumpa ako sa tibuok kong kasingkasing.”

 

“Basta ha, masuway ka unya.”

 

Unya nadungog ko nga gitawag ko ni Arsenio, miingon hain na kuno ako, gilaayan na kuno siya nakog pinaabot, naghinam-hinam kuno siya pagkaon sa lamaw. Ug gitubag ko si Arsenio sa ilawom sa akong kaugalingon nga buang man kaha siya, nganong miingon pa siya nga naghinam-hinam siya pagkaon sa lamaw ug makadungog lang unya hinuon si Manang Merin ug unya kasab-an ko ug dili na lang unya hinuon kami makakaon og butong.

 

“Ambot, uy, hiabtan unya ta sa akong manghod.”

 

“Dili lagi, wa kang kadungog nga maglamaw kuno sila? Duna pay hataas nga panahon. Dali na.”

 

Ug gitawag na usab ko ni Arsenio, kadugay na gayod kuno nako, gilaayan na kuno siya nakog pinaabot. Mihinay ko pagbalik agi ngadto sa komedor, dayon sa kosina, ug unya miguho ako sa pultahan sa kosina.

 

“Bidang dugaya nimo, Bay Tik, uy!”

 

“Nangita pa gani kog papel, Bay Nyong.”

 

“Unsaon ba nimong papel?”

 

“Sudlan sa kamay.”

 

“Papel pa gayod? Diay daghang unas.”

 

“Tuod no? Pagkuha ra, Bay Nyong.”

 

Midagan si Arsenio paingon sa likod sa alad diin didto ang kasagingan.

 

Nahibalik dayon siya nga nagdala na og unas. Taudtaod, didto na kami sa punoan sa lubi duol sa atabay ug gihagad ko dayon si Arsenio pagpasaka. Sa walay langan, misaka si Arsenio ug sa didto na siya sa sampongan, akong gisinggitan: “Kanang sagbay-luwag, Bay Nyong, ha?”

 

Ming-atak ang tulo ka buok butong gikan sa itaas.

 

“Husto na, Bay Nyong.”

 

Si Arsenio gihapon ang nagbuak sa butong. Ang sundang ra ba ni Tatay nga hait kaayo maoy gigamit. Ang sundang ni Tatay dili gayod ipagamit sa lain gawas kaniya, kay mahabol unya, apan among gigamit kay tua man sa bukid si Tatay. Gipasagdan lamang usa namo nga mausik ang tubig sa unang butong nga nabuak. Sa tinagsip sa panit sa butong nga gituyo paghimo ni Arsenio, gikagos namo ang unod. Sa pagkahuman namog kagos sa unod sa matag pikas sa butong nga among gitagsaan, gibuak na usab ni Arsenio ang lain, ug ang tubig among gisawod sa unang tagsa ka pikas. Sa pagkatiti sa tubig, gitagsaan na usab namo ang bag-ong duha ka pikas ug among gikagos. Ang kinagos among gipuno sa unang kinagos. Unya among gitimboyan sa kamay ug nangaon kami.

 

“Dali ta, Bay Nyong, kay hiabtan unya ta ni Manang Merin.”

 

“Kay hai ba si Manang nimo?”

 

“Tua sa kuwarto, nagsultig ang tawo ug nakadungog man gani ko sa ilang gipanagsultihan.”

 

“Unsa may ilang gipanagsultihan?”

 

“Ambot unsa to, basta dinhay gipangayo ang tawo kaniya ug si Manang Merin wa gyod mohatag.”

 

“Unsa kaha, no?”

 

“Dali ta, Bay Nyong, kay atong susihon unsa gayoy gipangayo sa tawo.”

 

Sa didto na kami sa duol sa lungag nga akong gipasilangan kaganina, si Arsenio mihangyo nga siyay unang motan-aw. Dayon mikinto siya aron makaabot sa lungag ang iyang mga mata. Nagkurog ang iyang batiis samtang nagpasilang. Si Arsenio mubo-mubo og diyotay kanako ug naglisod siya pag-abot sa lungag. Taudtaod, mibiya siya sa lungag ug unya gidumol ang iyang baba sa akong dalunggan ug misulti sa hinay: “Bay, Tik, naghilak man lagi si Manang nimo?”

 

“Ba!”

 

“Tinuod bitaw, tan-awa ra god?”

 

Naghilak tuod si Manang Merin. Ngano kaha?

 

“Bay Nyong, tana atong sudlon ug atong pangutan-on kanang tawo giunsa niya si Manang Merin. Makatilaw gayod unya nang tawhana kang Manoy Boloy. Ipasukmag ko gayod siya.”

 

Sa pag-abot namong duha ni Arsenio sa pultahan sa lawak, nahasiga ang mata sa tawo ug nahiyahat si Manang Merin.

 

“Giunsa na nimo si Manang Merin?” matod ko sa tawo.

 

“Kining, wa man. Wa man nako siya unsaa,” mitubag ang tawo.

 

“Nganong naghilak man kana siya?”

 

“Ambot lamang niya. Pangutan-a siya.”

 

“Wa man, Tik… kuan man lang… gipahibalo ako niining tawhana nga patay na kuno si Purita,” mitubag si Manang Merin ug unya mitan-aw sa tawo ug milugos pagkatawa.

 

Mikatawa usab ang tawo ug mitan-aw kang Manang Merin.

 

“Kinsa man kanang Purita, Nang?”

 

“Ada, ang labing minahal kong higala sa siyudad.”

 

“Aw, baot ko kadtog unsa. Tana, Bay Nyong, magkasing tag usab.”

 

“Sige tuod, Bay Tik, kay ako na say mopabagdok sa imo.”

 

Sa tinguha nga mahimo niya ang labing maayo, nanukad pag-ayo si Arsenio ug sa diha nga mohapos na unta siya, napugngan sa usa ka tingog nga miingon: “Hoy, Dong,” ug nahabilin sa ibabaw nga naggunit gihapon sa kasing ang tuong kamot ni Arsenio sa pagyahat niya.

 

Usab, miyahat ako.

 

“Unsa na say imong tuyo?” nangutana si Arsenio.

 

“Adto na ako. Hala, pagduwa mo dinha,” matod sa tawo ug milakaw.

“Matay, Bay Nyong, maluko man gayod nang tawhana kon sukmagon ni Manong Boloy!”

 

(KATAPOSAN)

Comments (0)

You don't have permission to comment on this page.