Saladbowl

Ni Amelia Catarata-Bojo

Bisaya Disyembre 16, 2009

NIADTONG anibersaryo ni Ninoy Aquino, niining milabay nga Agosto 21, nakadungog kog usa sa iyang mga karaang pakigpulong diin miingon siya nga kinahanglan tanang Pilipino magtuon nga mamahimong lider kay kon tanan na ta lider mas masayon na nato i-asdang ang katuyoan sa demokrasya.

Nakahinuktok ko makadiyot. Sakto siya kon ang iyang buot ipasabot matag usa kanato modawat untag responsabilidad sa atong binuhatan ug magpakabana ta dili tungod aron makabentaha apan aron maka-ambag pod ta sa unsay atong ika-ambag sa maong pag-asdang. Kana lang kay kon pagka lider ang hisgotan, dili ni sayon. Mas labaw nga dili sayon ang pagsulbad sa problemang atong gipang-atubang karon. Matod pa ni Albert Einstein, usa sa atong tinamod nga mga siyentipiko, we cannot solve a problem using the same kind of thinking we used in creating them. Aw, mao. Hehehe. Dili gyod nato masulbad ang atong problema kon ang atong panghunahuna nga nagsugba kanato sa maong problema mao ra gihapoy atong gamiton sa pagsulbad sa maong problema. Sa ato pa, ang buot ipasabot tingali ni Ninoy mao nga usbon nato atong kaugalingon ug magpakalider ta kay maong naingon ta ani kay kadaghanan kanato walay kalidad sa pagka lider.

Sa tinuod lang, dili ko kasabot nganong daghan sa atong mga ginikanan ug mga magtutudlo dili gyod moinsister nga ang ilang mga bata makaangkon og kalidad sa lider. Matod pa sa usa ka amahan, "Lisod na, Day, kay mosukol na unya na." Excuse me, no, may kalidad sa pagka lider ang bata o wala, mosukol gyod na kon maipit o makabati nga gikabuangan. Kanang masuklan, wala sab tingali nay saktong kalidad sa lider. Hehehe. Sa akong nasabtan, mas menos ang tsansang mosukol ang bata kon adunay tinuod nga liderato ang bata bisag walay liderato ang gisuklan. Mas makasumpaki hinuon, tinuod, kay ang tawong adunay tinuod nga liderato, pananglit, dili na baya buot matamakan o makatamak. Apan nganong kahadlokan ang panagsumpaki? Matod pa sab sa usa ka magtutudlo, "Lisod nag malider, Ma’m, kay mohawod na unya na sila namo." Nah, mao na. Mao pod diayng magtukod kunuhayg pupil government apan aron lang naa silay masugo-sugo, dili aron makasinati ang mga bata og unsay liderato. Modasig sag patindog og student government aron naay motabang nilag duot adtong wala pay katakos modaog sa maong mga dagan-dagan. Unsaon tuod nato paglambo nga kitang daghan nag nakaon mopahilom man inay mopatingog sa wala pay nakaon, mopitlok inay mopalambo. Hehehe. Liderato diay tuod ang problema.

Dako ni nga problema kay daghan sila. Daghan ang galider-lider apan walay liderato, dili pa gyod motuon unsay saktong liderato kay nagtuo sila nga naa na silay liderato. Hehehe. Unsaon, matod pas akong higalang taga DILG (Department of Interior and Local Government), ipatawag alang sa usa ka seminar, motambong tuod apan igo ra mopirma og attendance. Nah, kana sa level pas Kapitan sa barangay. Naa pay mga konsehal, kalihim, tigsusipi, mayor, gobernador. Ang mga gobernador gyod kuno kay daghan gyod ang dili moapil, ipadala ra ilang administrative officer o kinsa bay ilang masugo paglingkod para nila. Dah, mao sab ang mga magtutudlo, uy, ug ubang propesyonal. Kondili mag-shopping, matulog. Naa tuod sa session hall apan gatabi. Naay maminaw tuod, dili sab kasabot kay magdumili pagsabot. Magkolekta tuod og basahon apan dili sab basahon. Makigdebate tuod apan mangluod kon dili madawat sa kadaghanan ilang hunahuna. Masuko pang uban. Nah, kon magpadayon ta ani, asa kaha ta punita sa umaabot? Mag-unsa ta kon mao ni magpirme ug usa o duha na lay motibaw nga dili ingon ani? Kinahanglan gyod tingali og sakto-saktong kausaban sa panghunahuna, sa? Kinahanglan sab tingali og dugang kaikag sa paghimo sa unsay matarong himoon sa bisan unsa nga sitwasyon.

Maong moingon ko nga lisod kay ang pagka lider matawag tag usa ka bokasyon. Kinahanglang dili lang kini huptan, kanunay pa gyong bairon. Matod pang Colonel Maureen Leboeuf sa US Army, leader development is a lifetime process. Sa ila kuno sa US Army kombinasyon kuno na sa edukasyon, pagpahanas ug paghatag og igong assignment aron makakuhag kasinatian. Ang lider sab kuno, una modawat og responsabilidad alang sa usa ka lider kinahanglang maghinuktok gamay aron maporma ang iyang pilosopiya diha sa iyang dawatonon nga responsabilidad. Ang babaye kaha o lalaki nga gahunahunang magminyo, mao ba kaha niy gihinuktokan sa wala pa ang unang gabii? Hehe. Duda ko apan kon suhiron gyod kinahanglan unta ang magminyo adunay saktong pilosopiya sa liderato kay ang pagka amahan o inahan usa ka posisyon nga nagtawag og sakto-saktong abilidad sa usa ka lider. Aw, ambot sab og nakahunahuna ba kog ingon niini kaniadtong paingon pa ko magminyo apan mao ni akong maymay sa akong mga anak karon ba. Paminaw nako, walay pulos mag-inahan o mag-amahan kon walay saktong panabot sa liderato.

Kon ang atong problema tuod kay ang atong mga lider bakakon, mapahimudsanon ug mapasipad-on ug ang mga ginsakpan nawad-an nag umoy sa kadaghang panahon nga napasagdan, gibalewala, nayatakan, napasakitan sa pulong ug sa buhat – tinuod hulagway nis atong katilingban apan dili ba hulagway usab kini sa daghang pamilya dinhis ato? Unya moingon ta nga wala magsugod kanato ang problema sa katilingban? Hehehe.

Ang problema lang kay kon klaro ba kanato nga bisan dili ta ilhon nga lider sa kadaghanan kon aduna kitay liderato – kanang abilidad nga makapalihok sa uban aron makab-ot ang hinugpong katuyoan nga makaayo sa tanan – lider na ta niana? Kasagaran mao niy problema kay kasagaran usab kanato moila lang sa usa ka tawo nga lider kon kini adunay kuwarta, dako nga posisyon ug makit-an nga suod sa labaw pang daghag kuwarta ug dagko nga posisyon. Kon imong tan-awon og maayo, kini nga konsepto sa lider maoy anaa taliwala sa masaker sa Maguindanao. Mao sab niy rason ngano nga lumba og kinapyotay ang mga tawo sa tan-aw nila nga mas dako og purohan nga makakuwarta sila ug makaposisyon. Dili ba ang mao nga konsepto sa liderato diha sab magsugod sa pilosopiya sa pamilya? The community is an extension of the self. Kon walay tinuod nga lider sa katilingban, walay saktong liderato ang katawhan. Kon tinuod ni, kaluoy sab tawon nato, no?

Matod pang Henry Mintzberg, usa ka propesor sa usa ka dakong unibersidad sa Canada, daghan tag isulti nga maoy panabot nato sa liderato apan lahi atong makit-an nga gibuhat sa usa ka lider. Pananglit, moingon ta nga ang sakto nga lider mopabarog og madasigon nga team nga molihok alang sa hinugpong kaayohan. Nah, ngano man kuno nga gusto sa kasagarang lider modiktar man unsay iyang gusto ug dili paminawon ang hunahuna sa iyang ginsakpan? Kon maminaw man gani, manuyop ra og hunahuna sa iyang mga tawo ug dili gani moila sa maong tinubdan sa hunahuna? Aw, klaro. Kita sa Pilipinas, daghan sa atong mga lider moingon nga ang atong mga tawo maoy tinuod nga assets niini nga nasod. Nah, tinuod? Kon assets, sa ato pa, wala pasagdi. Sama sa atong bulawan ba o atong nindot nga panagway. Assets man na. Ang pagtagad ba nato sa atong katawhan, sama sa atong pagtagad sa atong panagway, balay ug bulawan? Aw, kon gipasagdan nato atong panagway ug balay, tingali. Apan nakamatngon mo? Pilay politikanhon natong mga lider masuk-anong mingkondenar sa masaker sa Maguindanao?

Ang kataw-anan kay ingon sa gainutoay ta. Tan-awa ra god nang mga komersiyal karon sa mga dumaganay sa bisan unsang posisyon. Gawas lugar nga gilihaan na ug gimek-apan ang kadaghanan sa mga gipanulti diha sa mga paanunsiyo ug komersiyal sa mga gustong ilhong lider, ingon sa gapabelib lang kay gitumbok ang unsay paminaw nila masabtan sa mga tawong gusto nilang lideran. Maong kitang gusto nilang lideran, angay sab tang maminaw og maayo ug maghunahuna morag usa ka lider sab. Hehehe. Maghinuktok sab ba. Pananglit, ang maki-Diyos ba kadtong hinimba bisan bakakon o kadtong layo ra sa simbahan apan dili kamaong mopahimulos sa kainosente sa iyang kauban? Ang kausaban ba diha lang sa pag-usab sa mga ngalan sa mga tawo sa listahan sa mga lider o kinahanglang bag-ong panabot gyod, bag-ong pilosopiya ug lahi nga binuhatan ang ipakita una ingnong tinuod nga lider? Personal nga pag-ila baya sab sa atong pagka tawo ang liderato, sa? Matod pang Colonel Leboeuf, ang tinubdan sa pilosopiya sa liderato angay anha maggikan sa panlantaw sa lider, sa iyang mga mithi, ug sa iyang panabot kon unsay pag-amuma sa isigkaingon, sa mga kausabang dala sa panahon ug sa sitwasyon, ug sa iyang personal nga mga kalidad sama sa iyang sense of humor. Ang pangutana, nakaila ba ta sa atong kaugalingon aron makahimo ta niini nga pilosopiya?

O sige, testing kon nakaila ba gyod. Sige kuno, pilia ang kinaganahan nimong mananap niining 5: baka, baboy, kabayo, tigre ug karnero. Kon dili ba ihan-ay sila gikan sa imong kinaganahan (number 1, kinta) hangtod sa imong dili gyod ganahan (number 5, kinta). Sige, hunong og basa ba. Pili. Ayaw unag padayon og basa. Hinuktok. Gikuha ko ni sa Tibetan Personality Test nga gi-e-mail sa akong higala bag-ohay pa lang. Kon ang baka imong number 1, una nimong konsiderasyon imong trabaho. Kon kabayo, importante nimo imong pamilya. Kon baboy, labing dakong konsiderasyon nimo ang kuwarta. Kon tigre, importante nimo imong garbo. Kon karnero, maoy labing importante nimo ang gugma. O, wala ka makurat sa imong napili alang sa imong kaugalingon? Sa usa ka Training on Leadership nga akong gihimo dili pa lang dugay, daghan ang nakurat. Dihay usang miingon, sa tumang kahibulong, "Baka diay ko?". Dihay usang miingon, "dili sab katuohan, ay". Wala gyoy miingon, bitaw, ingon ana gyod akong pagtuo.

Dili buot ipasabot nga kita mismo walay klaro. Ang buot ipasabot ani nga daghan tag buhatonon pa bisan sa atong kaugalingon aron maayo ta ni atong katilingban. At the personal level, what we can do to advance the cause of freedom is to first know ourselves very well, then acquire enough leadership skills, become good leaders in the process and collectively move this country to the level that is good for us all.

Aw, giganahan ra kog Iningles karon. Ayha ra baya pod ta malider kon makainingles. Hahaha.—