Ni ZAC B. SARIAN

Oktubre 7, 2009

USA ka praktikal nga paagi aron makapadayon ang kabos nga agriculture students sa ilang pagtuon ang gipatuman karon sa Visayas State University sa Baybay, Leyte. Gitawag kini nilag "Vegetable Scholarship."

Ubos ning maong sistema, ang mga agriculture student nga gustong mokitag kuwarta samtang nagtuon gitudloan sa pagpananom og utanon nga ilang mabaligya ug kahinguhaan og kuwarta. Ang proyekto gilusad sa East-West Seed Company ug VSU sa miaging tuig ug ang resulta makadasig kaayo.

Upat ka talitapos nga mga tinun-an ang kasamtangang nahisulod sa programa. Sa paglusad sa programa pito sila ka buok, apan minggradwar na ang tulo. Ang mga tinun-an nananom sa bag-ong matang sa high-value vegetables sa 3,000 metro kuwadrado nga luna nga libreng gitagana sa VSU alang kanila. Ang mga binhi usab libre nga gitagana sa East-West Seed Company.

Ang upat ka tinun-an mao sila si Jonathan Requiso, Rodel Morales sa Ormoc City, Noel Gantala sa San Francisco, Southern Leyte (ang tanan horticulture majors) ug si Andy Cornell Bornillo, agronomy major gikan sa Bien Unido, Bohol. Gibansay sila sa mga espesyalista sa seed company sa naugmad nga mga teknik sa pagpatubo sa high-yielding hybrid seeds. Sa laing bahin, si Prof. Elizabeth Briones sa VSU maoy nagsilbing faculty coordinator.

Ang upat minglihok nga usa ka team. Kon ang usa dili busy sa iyang pagtuon sa mga leksiyon sa eskuylahan, siyay mag-atiman sa gitanom nga mga utanon. Nagtinabangay sila sa pag-andam sa luna nga ilang pagatamnan. Sila ang magsabod sa binhi, magbalhin sa tanom sa lugar nga pagatamnan ug mag-atiman niini aron moprodyus og daghang bunga.

Sa among pagbisita sa ilang tanaman niadtong Agosto 7, 2009, nag-atiman silag 560 ka punoan nga okra nga naanihan na nilag 40 kilos nga nabaligya sa tag-P25 kada kilo. Ang maong tanom padayon nga namunga ug naglaom sila nga makaani pag daghan sa mosunod nga mga adlaw. Sa ilang pagpananom, gitudloan sila unsaon nga ang ilang mga tanom mahimong labing produktibo. Gawas sa pagtanom sa haom nga mga matang, ang usa sa naugmad nga mga teknik nga ilang nakat-onan mao ang pagtangtang sa mga dahon sa ubos sa punoan diin mao ray ibilin ang pipila ka preskong dahon sa itaas. Ang daan kun guwang nga dahon wala nay kapuslanan kay mokonsumo nag daghang nutrina nga masuhop sa tanom gikan sa yuta. Ug usab ang guwang nga mga dahon mahimong pamuy-an sa mga insekto ug peste.

Sa 150 ka punoan nga sweet pepper, napahigayon nila ang unang pagpangani pipila ka adlaw human sa among pagbisita sa ilang umahan. Sahi sa nasinati sa ubang mga mag-uuma sa Ormoc City, ang sweet pepper usa ka maayong money-maker. Gani, duna man kitay nasayran nga usa ka manananom sa hilit nga bahin sa Cabintan, Ormoc nga mikitag dako ug nakapalit og bag-ong trak gikan sa usa ka ektaryang natanom niyang sweet pepper. Gibanabana nga ang usa ka punoan sa sweet pepper mokitag sobra sa usa ka gatos basta maayo lang ang pagkaatiman niini.

Ang cucumber usa usab ka maayong kapanguwartahan alang sa mga estudyante. Ang 460 ka punoan sa Big C Cucumber nga ilang gitanom niadtong Mayo miani nag 395 kilos nga nabaligya nilag P7,330. Ang cucumber mubo rag panahon sa pagpatubo. Sulod sa 35 ka adlaw gikan sa pagtanom, ang unang mga bunga niini mahimo nang maani. Ang pagpangani pagahimoon matag usa ka adlaw. Gawas sa Big C, ang mga tinun-an nagtanom usab og gagmayon apan himungahon nga Pipinito cucumber. Ang una nilang pagpangani gipahigayon human sa among pagbisita. Ang Pipinito kinaham sa mga pumapalit kay mahimo kining kan-on nga presko human sa pagpupo sa bunga gikan sa punoan, sahi sa pagkaon og apple. Gani, gikataho man nga sa Bangkok, Thailand, kining maong matang sa cucumber labing kinaham nga esnak alang sa mga nanagtraho sa opisina.

Ang mga tinun-an nagalaom usab nga mokitag dako-dako gikan sa 127 ka punoan sa Morena eggplant seedlings nga ilang gitanom niadtong Hunyo 12. Nakaani silag 10 ka kilo niadtong Hulyo 27 nga nabaligya nila sa tag-P30 kada kilo. Sukad niadto, makaani na silag kaduha sa usa ka semana ug nagkadaghan usab ang ani. Karon, nagalaom sila nga makaani pag daghan tungod kay ang mga tanom himsog pa ug daghan og bunga. Ang nakaayo sa talong kay taas ang panahon sa ilang pagka produktibo. Mahatagan lang og igong abono ug pag-atiman, ang mga tanom mahimong produktibo sulod sa usa ka tuig o sobra pa.

Ang paliya usa usab ka maayong tanom alang sa student vegetable growers. Sa panahon sa among pagbisita, ang 75 ka punoan sa ilang Galactica hybrid nga ilang gitanom sa Hunyo 16 naghimungag maayo. Napupo nila ang una nilang ani nga lima ka kilo niadtong Hulyo 27 nga nabaligya sa tag-P40 kada kilo. Sukad niadto, mag-anihan na silag kaduha sa usa ka semana ug ang presyo usab sa ilang naani misaka sa tag-P45 kada kilo. Ang Galactica maoy latest ampalaya hybrid nga naugmad sa East-West Seed Company. Nasuta nga kini makasugakod sa delikadong virus disease nga nailhan nga Namamarako.

Usahay ang mga tinun-an makasinati usab og kapakyasan. Sama niadtong nagtanom silag usa ka kilo nga sweet corn seeds sa 1,500 metro kuwadrado nga luna niadtong Mayo 16. Nagalaom sila nga mokitag dako gikan sa maong tanom. Apan, nakaani lang silag 211 kilos sa puso nga nabaligya nila sa tag-P33 kada kilo diin mihalin lang silag P7,110. Gamay ra ang ilang naani tungod sa tulo ka bagyo nga mihapli sa ilang mga tanom. Gawas niini, giatake usab ang tanom sa mga ilaga. Hinuon, kini kabahin man usab sa proseso sa ilang pagkat-on sa negosyo sa panguma.

Bisan kon ang mga tinun-an wala mokitag dako sahi sa may kasinatian na nga mga mag-uuma nga nananom og high-value crops gikan sa East-West, nasuportahan man usab nila ang pinansiyal nga mga obligasyon sa eskuylahan. Ug ang labing mahinungdanon niini mao ang kaalam nga ilang nakat-onan sa pagpananom og utanon samtang padayon silang nagbugtaw nga makatapos sa ilang pagtuon sa kursong Agriculture. Makahatag kini nilag maayong pundasyon kon sila modesisyon nga maglusad og kaugalingon nilang agribusiness project human sa ilang gradwasyon.

Sa naangkon nga kalamposan sa proyekto, ang vegetable scholarship scheme maayong ikapatuman usab sa ubang agricultural colleges and universities sa nasod.—