Lagda Sa Kapitalisasyon Sa Mga Pulong Naggikan Sa Pangpihong Pungan

(Rules For Capitalization On Words Derived From Proper Nouns)

E. S. GODIN

Ang mga pulong sama sa Binisaya, Iningles, nag-uiningles, nagtutagalog, Inamerkano, Inislaw, Minarcos, Inusting, Binol-anon, ubp. mamatikdan nga sa kanunay wala magmasamahon diha sa pagkasulat— may gikapital ug aduna usay wala. Kini nakahatag kanamog dili tiawng kalibog kon unsaon gayod nga magmasamahon ang pagsulat niining matanga sa mga pulong.

Ang estandard nga sumbanan (English standard) sa pagkapital sa mga pulong nga naggikan sa pangpihong pungan (proper noun) dili tukma o haom sa atong Binisaya gumikan sa kinaiya o hiyas sa atong pinulongan nga malanggikiton. Kon pugson ta pagsagop ang sumbanan sa Iningles, daw makahatag na kinig bikil o kangil-ad sa panan-aw kon dili man gani hingpit nga maguba ang porma sa pulong.

Mao nga sa pagpangitag kasulbaran, dihay higayon nga gisulayan namo ang paggagmay (lower case) na lang gayod sa mga pulong adjective bisag naggikan kinig proper noun sama sa ‘binisaya’, ‘iningles’ ubp. Apan ingon sa dili usab kini makiangayon. Unsaon na man lang, kon mao, ang Sinugboanon, Binol-anon, ubp.?

Aron pagsulbad sa gumonhap, nakahukom kami paghikyad niining mosunod nga sumbanan:

1.) Pagakapitalon ang tanang pangpihong pungan. (Proper nouns are capitalized.)

Pananglitan:

• Manila
• Pedro
• Pepsi Cola
• Bisaya
• Pilipinas
• Amerikano
• Marcos
• Bohol
• Islaw

2.) Ang mga pungway kun adyektib nga naggikan sa mga pangpihong pungan pagakapitalon usab. (Adjectives obtained from proper nouns are capitalized.)

Pananglitan:

• Binisaya
• Tinagalog
• Sinugboanon
• Inamerkano
• Binol-anon
• Inislaw
• Minarcos
• Ininsek
• Iningles
• Amerikanhon

3.) Ang mga punglihok-nag-matang nga naggikan sa mga pangpihong pungan DILI na pagakapitalon. (Verb forms derived from proper nouns ARE NOT capitalized.)

Pananglitan:

• binisay-a
• nagtutagalog
• nag-uiningles
• pagbinisaya
• nagbinutsoy
• nag-ininsek
• nag-inislaw
• nagdiniyos
• ininglesa

Eksepsiyon:

a.) Ang unang titik sa mga ngalan sa dapit nga gigamit ingong punglihok (verb) angayng kapitalon ug ipahimutang ang giyon tali sa unanggikit. (First letter of the names of places used as verbs should be capitalized and a hyphen is placed between the prefix.)

Pananglitan:

• Kanus-a ka ba mopa-Manila?
• Sayo kong mobiyahe ugma pa-Davao.
• Nagpa-Iligan mi sa miaging semana.

b.) Ang unang titik sa mga ngalan sa adlaw ug bulan magpabiling kapital nga ulangog giyon tali sa unanggikit. (First letter of the names of days and months remained capitalized and a hyphen is placed between the prefix.)

Pananglitan:

• Mangompra mig ma-Sabado ug manimbag ma-Domingo.
• Unya, manuroy mig ma-Huybes.
• Mamakasyon mig ma-Disyembre.
• Mamista sab mig ma-Mayo.

k.) Ang mga acronym nga gigamit ingong mga punglihok o adyektib angay usang magpabiling kapital. (Acronyms used as verbs or adjectives should also remain capitalized.)

Pananglitan:

• Nagpa-NBI-NBI siyang namadlong sa mga hubog.
• Nagpa-CIA-CIA siyang nangulata sa mga estambay.
• Nagpa-NPA-NPA si Kolas nga nangayog makaon sa kabalayan.
• Mag-PAL silang mangadto sa Davao.

d.) Kon ang pangpihong pungan nga gigamit ingong punglihok o pungway ing usa ka ngalan sa produkto, ang unang titik sa pangpihong pungan angay usang kapitalon ug ipahimutang ang giyon tali sa unanggikit. (If the proper noun being used as verb or adjective is a brand name, the first letter of the proper noun should be capitalized and a hyphen is placed between the prefix.)

Pananglitan:

• Nag-Honda Civic silang nanuroy sa karaang dakbayan.
• Nag-LEVI’s siyang miadto sa Ayala Center.
• Mag-PAL silang mangadto sa Davao.
• Nag-IUD man na siya maong wa hisudli.

Pakaping Angay Timan-an:

May pipila ka pungan nga gikapital bisan kini dili pangpihong pungan pagpatigbabawg identidad o pagyukbo.

Pananglitan:

• Adlaw (sun)
• Diyos (God)
• Buwan (moon)
• Santo Papa
• Kristo
• Kristohanon
• Ginoo (God)