| 
  • If you are citizen of an European Union member nation, you may not use this service unless you are at least 16 years old.

  • You already know Dokkio is an AI-powered assistant to organize & manage your digital files & messages. Very soon, Dokkio will support Outlook as well as One Drive. Check it out today!

View
 

Kining Panulat nga Bisaya

Page history last edited by Edgar S. Godin 14 years, 5 months ago

Saladbowl

Ni Amelia Catarata-Bojo

Nobiyembre 4, 2009

 

 

WALA ko kahibalo nganong nag-writer ko. Ang ako lang nasabtan sa akong kaugalingon kay daghan kog mahunahunaan nga kasagaran wala mahunahunai sa uban ug daghan sab kog nahunahunaan nga diay nahunahunaan pod sa uban apan kay wala masulat, nahulog lag wala. Mga maayo ra ba gyod untang mga hunahunaa, ba, sama sa… kon nganong bati ta apan maanyag ko… Hahaha.

 

Bitaw, wala sab ko kahibalo nganong giganahan kog panulat dinhi sa Bisaya (dili man unta ikapasigarbo, matod pas akong higala, gausik-usik ra kuno kos akong panahon) bisan og "trying hard" kuno ko nga manunulat. Hehe. Ang ako lang nahibaloan sa akong kaugalingon nga ingon sa mas tinuod ko sa akong kaugalingon kon gasulat kog Binisaya ug ingon sa fulfilled ko kon nakasulat na ko sa akong tampo dinhi alang sa semana. Ngano pod kaha na?

 

Dili ko tinuod nga magsusulat ug naningkamot ra kong makasulat gyod tungod kay paminaw nako angay natong hisgotan ang daghan kaayong mga butang nga adunay kalabotan sa atong kinabuhi. Suwerte kay dunay magasing Bisaya nga puyde natong himoong talad-diskasanan. Sayang sab ang Bisaya nga magasin kon dili nato magamit alang sa atong panagsabot ug kalamboan ug sayang usab kini kon atong pasagdan. Maong hunahuna nako kaniadto, bisan dili ko kahibalo maningkamot na lang ko nga mabuhi ang Bisaya samtang naghimo pas ilang obra kadtong mga kahibalo gyod.

 

Suwerte kay samtang naningkamot kong makatuyok og mga ideya nga angay natong sabton ug masabtan, daghan sab kog nasabtan mahitungod sa panulat sa Binisaya. Una, daghan diay kanatong mga Bisaya naagak sa pagsulat og mga minugbong sugilanon, nobela ug mga balak apan wala sa gumalaysay. Daghan pa gani kanato wala maghunahuna nga ang gumalaysay usa ka klase sa arte sa panulat. Gani, dili pa ko kaseguro kon gumalaysay ba gyod ang angay nga itawag sa art form sa Iningles nga gitawag og essay.

 

Ambot ngano sab mahilig kog essay. Sa among tulunghaan kaniadto ako ang gitawag og si Miss Essay. Hehehe. Nindotan man god ko magsulat og essay kay wala na koy problema sa pagmugna og karakter kay namugna na kini diha sa hitabo, ideya, batasan, ug mga sitwasyon nga maoy dugokan sa usa ka essay. Kon ang usa ka essay usa ka satire, pananglit, ang dugokan niana mao kanang mga pagpakaaron-ingnon sa usa ka baroganan o buhat, ang kahuyang sa usa ka ideya, o ang kadaotan sa usa ka binuhatan. Sa ato pa, klaro na ang karakter diha sa dugokan pa lang sa maong essay.

 

Daghan sang klase sa essay. Adunay persuasive essay, descriptive essay, o unsa pa diha depende sa katuyoan sa magsusulat. Daghan sang estilo nga puyde gamiton sa usa ka manunulat og essay. Ang pagsaysay og usa ka sugilanon puyde, ang pagyagayaga og usa ka ideya puyde sab, ang paghulagway og usa ka drama puyde sab. Ang nakanindot sa usa ka essay kay dili kini limitado og usa ka format lang maong makalingaw gyod sab sa magsusulat ang paggama og mga essay.

 

Puyde sagolon ang pipila ka estilo sa usa ka essay: puyde kining kataw-anan, puydeng makalagot, puyde sab drama, depende sa abilidad sa magsusulat. Tingala lagi ko nga giingnan kong dili isagol ang satire ug melodrama sa akong panulat kay makaguba kuno sa Code of Ethics sa mga magsusulat. Hehehe. Unsa goy writer’s Code of Ethics ang maguba? Maayo mag giingon nga kon sagolon sa usa ka writer ang kataw-anan ug masakit nga kamatuoran diha sa iyang sinulat, kana nga magsusulat makasasala ug daotan og pamatasan! Hehehe. Naa baya say giingog satirical drama. Hahaha. Ang sakto adto, dili lang gyod ko kamao pa mosulat ug walay lami akong templada sa maong pagsulat. Nah, angay diay kapungtan ang dili kamao? Angay diay ipanghimaraot? Mao gani nga padayon kong gasulat bisan dili ko kamao kay kadtong kamao dili unta magsige lag panghinaway ug kadtong dili pa kamao mag-try nga makamao sab aron mas malig-on nato atong katilingban. Kon dili gyod makamao, aw, kinahanglan magpakabana, mobasa gyod ug makighisgot sa nabasahan. Hehehe. Parehas sa mga membro sa usa ka pamilya, ang mga membro sa usa ka katilingban kinahanglan magkasuginlanay aron matin-aw unsay makaayo ug unsay maayo alang sa matag membro sa pamilya ug katilingban.

 

Sa ingon niini nga katuyoan, nindot ang satire, isip usa ka pamaagi sa panulat. Ang satire man god kuno, nga sa tinuod maoy akong ganahan gyod unta sulaton apan dili pa ko kamao, usa ka arte sa panulat nga maoy kinadul-an sa matuod. Nipis kaayog hiwa ba unya sakto kaayong pagkahiwaa, kinta, sa ideya, hitabo, o sitwasyon nga gituki. Maong mas makatukbil sa panabot ug mas makaintap sa galamhan sa tawo. Ambot, kinahanglan gyod tingaling lantip kaayog panabot ang makasulat og nindot nga satire. Mas hait nga panabot sab ba. Wala pa man kunoy maayong laki nga satirist nga dili taas og panabot. Maong nalipay ko nga giingnan nga gisagol nako ang satire ug melodrama sa akong mga sinulat. Sa ato pa, naa na koy epektibo nga satire kay nailhan na man nga satire diay. Hehe. Problema lang nako kay wala ko kahibalo kon hain adto ang maingon nag satire. Hahaha. (Satire na unta ning pagkasulata, uy. Hehe.)

 

Nindot alang sa usa ka manunulat sab ang satire. Sa satire man god, kinahanglang alisto ang manunulat. By definition, ang satire usa ka klase sa panulat, prose, verse or drama that employs wit in the form of irony, innuendo, ridicule or even outright derision to expose human wickedness and folly. Ang wit, sa atong inestoryahan, panabot, alamag, kaigmat sa panghunahuna ug kaalisto sa pangrason. Maong ambisyoso kong makasulat og satire. Hahaha.

 

Kuyaw sab ning satire kay ang gigikanan aning mga pulong morag nagsumpaki sab. Gikan kini sa Latin nga pulong satura nga ang buot ipasabot saksak-sinagol (morag salad gyod, sa?) ug ang laing Latin nga pulong satur nga ang buot ipasabot makabusog o, tungod kay makabusog og maayo, makabuhong gyod. Maong dili kaayo sakto kon ingnon lang nato nga ang satire kantalita, gawas kon ang buot natong ipasabot sa kantalita gipanagsagol nga hunahuna nga makabusog. Hehehe. Kasagaran ang satire maingong yagayagaong pagyubit sa usa ka kamatuoran apan ang sinugdanan gyod ana nga klase sa panulat mao ang pagpatataw sa kahuyang (sa usa ka ideya o ba kaha sa usa ka baroganan) ug ang pagtul-id sa hiwi asa man kini makit-an. Kadtong makakita sa huyang ug hiwi tingali natural nga satirist. Aw, ako, natural ra gyod kong bungisngison. Makakatawa gyod ko sa akong kahimtang o sa "natural" ra kaayong mga hitabo sa akong kinabuhi. Ang pangutana lang nako kay nganong makakatawa man sab ang akong suginlan sa maong mga hitabo? Ang mokatawa kuno sa usa ka hitabo nakakita sa kamatuoran sa maong hitabo. Hehehe.

 

Ambot sab ngano nga kataw-anan man kaayo ang kamatuoran kon tan-awon pinaagi sa mga binuhatan sa tawo? Tinuod kaha nga gihatag kanato sa Diyos ang katawa isip pakapin sa atong mga abilidad tungod kay lisod nato madawat ang kamatuoran kon dili kini kataw-anan? Hinuon, kon satire lang gyod, puydeng himoon kini pinaagig tistis, gentle poking, kinta, o "comment with a smile" apan puyde sang ferocious attack, kanang atake sa tigre sa unggoy nga nakatugaw sa iyang maayong paghinanok. Hehe.

 

Hinuon kon essay ang hisgotan, personal gyod pirme ang tonada ana, ma-satire man o dili, ug kanunay maglangkob gyod kini sa mga personal nga "malantawan" sa magsusulat, iyang personal nga panabot sa iyang kaugalingon ug sa mga hitabo nga nakatukbil sa iyang salabotan. Informal sab ang tonada sa usa ka essay apan nindot lagi kay lapad ang wanang nga puydeng sayawan niini. Dili sab limitado ang estilo nga puydeng gamiton niini. Maong usahay dili kini tawgon nga literature, dili kauban sa "creative works" kinta, kay ingon man siyag mga meditasyon sa manunulat lang, apan dunay arte sa paggama og essay, dunay creativity sab, depende lagi sa abilidad sa manunulat. Sa ato pa, naa sa kamot ug panabot sa manunulat tanan.

 

Dihay kausa, nakadungog kog usa ka magtutudlo nga miingon, "Puwerteng bangaa gyod aning estudyanteha, ay. Bisaya kaayog sinulatan." Inat akong dunggan. Unsaon man sab diay kay ang estudyante misulat man nga "I like my teacher in Chemistry because she is always jokes in class but my teacher in my other class she is like witches." Akong gipangutana ang magtutudlo: "Unsay naka-Bisaya sa estudyante? Tungod kay sayop iyang Iningles o tungod kay nagsulti siyag usa ka kamatuoran?"

 

Kon ang buot ipasabot niya sa iyang pagsultig Bisaya tungod kay dili kamao ang iyang gitawag og Bisaya, o ba kaha tungod kay menos kini, aw, ang magtutudlo maoy labing Bisaya. Nganga siya, ba. Lagat pang mata. Hahaha.

 

Mao na, sugot ko ingnong dili kamao apan dili ko Bisayag sinulatan, ba. Dili tungod kay dili ko kamao maong nia kos Bisaya magsulatan, ba. Bisaya ko apan dili buot ipasabot nga tungod kay Bisaya ko, dili ko kamao. Heheh.—  

Comments (0)

You don't have permission to comment on this page.