Nobela ni Raul Acas

Septiyembre 30, 2009

(Anib 21)

Tulukibon ang kapalarang naangkon nila ni Ilang-ilang, Sanimay, Prinsesa Diw Alima, ug Lakan Benone. Kini karon ang buot sulbaron ni Julian…

NAPUGOS paghunong unag basa ang tambalan. Gawas nga misenyas na usab og ‘yuna pa’ ang manlalaban, gikan sa Magdua, nagakaduol kadtong kinagilkil sa mga lumping taro nga giguyod sa usa ka sakyanan. Apan, ibabaw sa maong kaalingisig, katingad-ang maoy gipalanog sa mobile stereo niini ang kinablit nga tugtog sa laylay ni Inday Cleofe!

Mibatig kagil-as si Julian; gibutang una ang basahon, mikanaog, ug gitanoran ang milabayng sakyanan— nga mibalik sa agi pagkataudtaod. Ug, mao gihapon: nagpalanog kini sa maong laylay, nga dunay sal-ot nga timbaya, ‘Happy New Year’!

Gitan-aw sa hamtong kon kinsay sakay sa pick-up: ang drayber ni Ginong Rolly Patrino, si Nilo!

"Basig gitimbaya og ‘Bulahang Bag-ong Tuig’ ang bagang kabaskan sa iyang amo, Lian," tiaw ni Roy dihang mipahibalo ang tambalan kon kinsa.

"Apan, unsa may labot sa laylay ni Mana Cleofe, Tiyo?" ni Bador nga nakapamalandong sa gisundang piging nianang angat Pasko didto sa daang payag ni Julian sa sityo Malintag. "Gitug-anan ni Ginong Philotel Ruben si Enhinyero Rolly?"

"Lain galing ni, ah," yagubyob sa tambalan. "Buyno, Attorney, tiwason kog basa ang libro. Apan, katulog na, Dor. May misyon ka ugma."

"Asa mo man siya paadtoa, Lian?" sukna sa manlalaban. "Karkuloha nga makabalik sa Lagnob pagkaudto, kay ipasabot ko pa kaniya ang pakyawonong van nga mokuha kang Dayling."

"O, diretso na? Lahosa una ang kompare mong tag-iya sa van ugma, Dor. Dayon adtoa tong tag-iya sa bandong nga nakita mong gisakyan sa tawo ni Rolly. Pangutan-a siyag pilay giplete sa enhinyero. Kana lang. Sige, katulog na. Yuna— ayaw unag talikod… Ikaw na man, Attorney: imo bang gikansel sa opisyal nga talaan kadtong kalig-onan mo sa tipik sa banika nga wa na madayog hatag kang Bador gumikan sa akong pagtutol?"

"Uy! Wa ra ba. Apan, wa nay kaso, Lian."

"Mao diay kaha…" pamatbat sa tambalan nga taas ang pamalandong. Nakatutok kaniya si Bador. "Kanselaha gyod to, Attorney, kay basig sakyag dugang daotan."

"Dugang daotan, Lian?" miagunto ang manlalaban. "Ngano man?"

"Di pa nato na matugkad. Susihon pa ugma kadtong tag-iya sa bandong. Sige, Dor, katulog na."

Gipunit sa hamtong ang basahon. Misenyas kini sa manlalaban sa pagpaminaw. Dinhay kausaban sa paningog. Mamingawon.

Sukad sa pagkamatay sa iyang hinigugma, nausab si Sanimay; nagmasulub-on; gitamnag kayugot si Adsaha— nga gihubad sa naulahi nga mao na ang sanglitanang hayperbola nga gibutyag sa iyang labaw. Busa, gitak-op niini ang paghalad sa dama.

Hinuon, sa dihang nanganak na ang prinsesang Khmer— usa ka batang babaye nga ginganlan niinig Diw Alima, taghulat nga mibalik ang kangaya sa dama. Midugang usab ang kasadya sa panima’y sa iyang agalon tungod sa pag-utas nag duaw (nga tigdalag manunugtog) ni Knipu, ang lakan sa Claber nga pamanhonon ni Ilang-ilang, kang kansang kasal gitakdang himoon pagtangka sa sunod tuig. Apan, midangat ang wa damha.

May bag-ong miabot nga paraw sa Insek, nga matod pa, gikan nang naghapit-hapit sa ubang lokal nga mga tumoranan. Ang binayloay sa mga produkto nga mosunod mao ang gipasanginlang sinugdanan niadtong hampak sa katarongan, nga sa usa ka panahon, nahitala nga labing mangilngig sa kasaysayan: 40 ang namatay sa matag 100 ka tawong gitakboyan niadto.

Gikan sa kaadlawon sa buhilaman, gitawag kadtog variola; sa Indo-Uropanhong dila nga Bisaya: —‘buti’. Ug, nianang tuig 1288, duha ka sakop sa lakan ang natakdan sa maong gikaintapang sakit: si Ilang-ilang (kinsa wa na makalahutay sa taas kaayong hilanat— namatay), ug si Adsaha (nakalabang man tuod, apan lud-on ang tawo nga magsud-ong; daghag lungag-lungag ang nawong). Sa tumang kalisang nga mapuo ang kaliwat, gibakwit sa lakan ang masuso nga si Diw Alima inubanan ni Sanimay sa atbang nga pulo sa Dapa, sulod sa napulo ka tuig.

Sanglit minihit ang mga lumilihok tungod sa maong kamatay, gihunong una sa arkitektong lakan ang proyekto niyang gamayng gambalay nga kamay-ong sa Angkor Wat didto sa Plaser. Midason si Raha Gat-aura; gani, siyam ka tuig nga wa kini niya ipadayon sa lakan, aron mapiho unag wa bay bag-ong pagsugmat niadtong kuyaw nga balatian. Niadtong kalangan nga gipahamtang, molighot pagsulod ang sinugdanan sa kataposan. May mibanos pagtakboy nga laing sakit; sama kakaraan sa buti— kaulag!

Agod, nianang pagka 1309 (maoy pagsige sa lakan sa natanggong niyang proyekto sa Plaser, ug pagkuhag balik sa iyang apo nga si Prinsesa Diw Alima (kinsa dalagita nang nagpanuigog napulog duha), kauban ang iyang urayng dama nga si Sanimay, mibansiwag ang hungihong nga pangasaw-on ni Lakan Benone ang dama, gumikan kay mibunga, bag-o pa lang, ang ilang panaghigugmaay samtang didto pa ang dama sa pulo, gikan sa pagpanuigog lima ka tuig ni Diw Alima.

"Hunong una, Lian," mando sa manlalaban. "Nako bag—"

"Di na matental og babaye ang lakan?" sumpay ni Julian. "Imposible. Dugay ra; gikan pa sa pagpanuigog lima ka tuig ni Diw Alima. Wa lang tingali hilabti gilayon sa lakan ang dama, gumikan sa midagsang nga epidemya. Sagdi lang, Attorney, padayonon ko. Masayran mo rag nganong naingon niadto."

"Sige."

Miigham una ang tambalan.

"Basura!" layog nga panahom ni Adsaha pagkabati sa hungihong. "Bakak!" Maoy gituohan sa pangabaga ang sanglitanang hayperbola nga gipasabot sa iyang labaw, kinsa, bisan pag gamhanan, dili makapabuot kang Sanimay kon halaran kini!— gawas kon duna siyay katakos sa tarong nga pagsulti, sahi kang Balondag. (Niining panahona, ang butihon nang tuong kamot nangasawa na lag Mananwa, aron lang mapadayon ang iyang kaliwatan, wa nay sapayag dunay panagsang motumaw nga itomog pamanit). Ugaling—"

"Uho… mao diayng itomon kadto si Inday Cleofe," sakgaw sa manlalaban.

"Mao. Bisan kini si Ralu, Attorney, itomon man. Kay kon di pa lang to mait-on, hinungdang nahimong arkitekto sa gam-anag mga sakayan ni Haring Tupas sa Sugbo, tingali dag ulipon ra ang talay," patin-aw ni Julian.

"I see… sige, padayon."

"…Ugaling may wa matugkad ni Adsaha: kinsa ba gayod si Prinsesa Diw Alima? Nasayod ba siya nga ang maong nga’n nagkahulogag ‘Ang nailo sa amahan nga gialimahan sa mga diwata’? Ug, nasayod ba sab siya nga maoy gilihi niini sa dihang gisabak ni Ilang-ilang, ang trayanggulong tipak nga tisa nga gikuwentas sa iyang inahan, diin ang handag: lima ka degree? Pihong wala!"

Mihunong una pagbasa si Julian. "Di ba mao ni, Attorney, ang sigsali mog sukit-sukit… mga degree? Paminawag maayo ang sunod."

"Sige, bi…"

"Hinungdang bisag minyo na, tin-aw nang tinuod ang hungihong nga nakigtinagayayg kalipay ang dama sa apohan sa batang prinsesa sa didto pa kini sa pulo; ug ngil-ad na siyag dagway (nga labi pang hialaan nga usa ka ungo kay sa usa ka pangabaga), dihang unang nakita pag-usab ni Adsaha si Sanimay human sa napulo ka tuig nga pagkahilain, katingad-ang gisanapan ang tuong kamot sa usa ka di matukib nga kaulag aron subling halaran ang dama. Ug, kon di mobuot, pugson pagpabuot sa tumoy sa baraw!

Niining panahona, nahiatol nga maoy diha sa Nagsangang Suba ang pangabaga, gisugo sa lakan (nga maoy didto sa Plaser), nga magputol og piniling kahoy aron himoong duha ka dugang pamilakan nga kasakyan sa magngadto-nganhing mga lumilihok. Ug, nianang lawom nang gabii sa ikalimang dulom, ikasiyam nga buwan, tuig 1309, tapos sa naandang paghaplas ni Sanimay kang Diw Alima sa lanahong mga pahumot, gisulod niini ang dama sa iyang lawak, ug subling gidaygan sa kanhi niyang gibati.

"Adsaha, unsa bay pagpakabuang mo?" nagkanayon ang dama. "Nagsabak na ako sa unang liwat namo ni Benone. Ug, wa ka ba maulaw nianang imong dagway? Palayo!"

Dinhi mosilaob ang nagbaga pang kasilag ni Adsaha kang Sanimay. Nawad-an siyag sentido sa katarongan. Ug, ang sunod niyang namatngonan: nagdat-og na siya kang Sanimay; ang iyang baraw nagtion sa liog niini.

"Kawa moy puangod sa kaputli sa akong gugma. Karon mao pay gipili mong idulog ang gulang ko nang labaw. Tug-an, nganong gipakyas mo ako kanhi!" pangabubhong hagawhaw ni Adsaha nga misugod na paghalok-halok sa dama.

Nagpakiluoy ang dalaga nga dili siya panamastamasan sa nga’n sa bata nga iyang gisabak. Ug, gitug-an ang usa ka tinagoan— luyo sa pagdili ni Benone—sa pamasing tuphog kaluoy ang mangtas kong gamot.

"Tinuod ang gisulti sa lakan kanimo, Adsaha. Bisag unsaon, dili ikaw ni siya ang but-on ko tungod sa sanglitanan sa kurbang hayperbola. Ugaling, iyang nasumpa dihang iya kining gidibuho sa papan. Ug, sa dapit niining mohaom, gikulit niya ang usa ka trayanggulo— nga ang handag: lima ka degree."

Niining tungora, naghilak na si Sanimay, dayon nang tug-an sa gidili— kining mosunod:

"Kahulogan: dili kaayo sakaon ni tugbongon ang handag nga lima ka degree. Makasaka-kanaog ang tawo agad sa higayon; busa, magpabiling malamposon. Makalamat sa bakak ngadto sa tinuod."

Milugak sa iyang paggakos si Adsaha kang Sanimay sa pagkabati niya niadto; ug, hilom migawas sa lawak, biniyaan ang dama nga nagdanguyngoy.

"Okey, hunong una, Lian," sakgaw sa manlalaban samtang gilista ang kataposang parapo nga gibasa sa tambalan. "Abi nakog wa gyoy kasayorang nahipos si Ralu bahin sa maong tinagoan. Naa diay."

"Diha lang kutob, Attorney. Way nasayod kon unsaon to pagdapat. Si Benone da. Wa nay laing pangutana? Padayonon ko na."

Miyango ang manlalaban.

"Kining maong tinagoan binilin ni Kabkaw, ang anak ni Adsaha kinsa maoy gitaghulat pagpuli isip pangulo, kang Lakan Benone dihang kalit kining namatay nianang tuig 1314. Ning tuiga, mao say pagkabaton ni Kabkaw og kopya sa tuig 1250 sa Kodigo Sa Maragtas ni Datu Sumakwel sa Panay. Ug, ang Artikulo 2 niini, nga nagkanayon—

"Ang pagpangawat sa bisan unsang paagi pahamtangan sa mabug-at nga silot; putlan dayon sa iyang mga tudlo kon masakpan. Apan, kay ang gikawat usa man ka tinagoan, giatob pa gyod. Namatay si Adsaha sa tuig 1316."

"Tapos na, Lian?" sal-ot sa ulitawo. "Si Diw Alima…? Si Sanimay…? Unsa man sab tawoy kahimtang sa pagkamatay?"

"Gipaulahi pag-asoy ni Ralu, Attorney, tungod sa kapait sa ilang kataposan— nga mao karoy gipaninguha kong masulbad sa di pa ko motaliwan. Ania…" mipadayog basa ang tambalan.

"Si Sanimay gikabuhi sukad niadtong gabiing gikatug-an niya ang tinagoan. Naglutaw sa alimungaw. Hinungdang may mga pagsuroy ni Prinsesa Diw Alima didto sa tubod sa lim-aw sa amihanang sidsid sa ilang yuta, nga nagbinugtong na lang; way nagbantay. 

Upat ka adlaw sukad sudla ni Adsaha si Sanimay sa lawak niini, maoy pagputol niya sa himoonog dugang sakayan nga kahoyng nagtubo sa lasang-lasang sikbit sa lim-aw. Tukmang takna; ikaupat sa hapon, kanus-a ang prinsesa didto ug nalingaw pagdula— pagpanakop sa mga alindanaw nga naniba sa nanubong mga bulak sa lim-aw. Sa daotang pangumpas, mihuros ang hangin— nga nakapauyog sa giputol nga kahoy; ug, daklit kining nasad-ay sa laing kahoy una mohagsa sa yuta. Ang nahitabong panagbag-id nakapabali-bali sa patayng mga sanga, ug nanuasik kini. Ug, ang usa ka patayng sanga didto motugdon sa way palad nga dalagita. Hinanali siyang namatay— nga way mahibalo kon wa apasa sa dama nianang ikalima sa hapon.

Apan, pag-apas kadto nga dugtongon gilayog laing kamatayon.

Gumikan kay daan nang nahigwaos, sa pagkakita ni Sanimay sa nabun-og nga patayng lawas sa iyang inalimahan, dihang iya kining gisapupo nga nagminatay, milapas sa pag-utlan ang iyang kaguol. Dihadiha, nabuang-buang kini sa kalisang; nagpaninggit sa iyang paghilak, ug mikaratil pagdagan nga way tumong.

Sa pikas bahin, si Adsaha ug mga kaabag niini sa pagpayhag sa kahoy, nakabati sa tiliis nga siyagit ni Sanimay, miduol. Nangluspad gilayon ang tanan; nga gisundan sa nagkagubot nga dinaganay sa mga ginsakopan paingon sa lim-aw. Dinhay mitibulaag (kay gilanat ang nayagaw nga dama). Ubos sa daginotong kahayag sa mihugpa nang kilumkilom, nakita nila kini nga miubog sa suba didto sa Likoon, ug mikatkat sa migataw nga bato. Naghangad kining nagpaninggit sa langit; nagdanguyngoy. Apan, sa iyang pagduko, nawad-an sa panimbang. Nahitukamod kinig maayong pagkabunal-bunal ang ulo sa bato paingon na sa ubos. Dihadihang namatay.

Sunod anib: Handag: Lima Ka Degrees (22)